Trên thực tế, sau khi EC cảnh báo “thẻ vàng” đối với sản phẩm khai thác hải sản của Việt Nam (năm 2017), cả hệ thống chính trị cùng cộng đồng ngư dân và doanh nghiệp thủy sản đã nỗ lực triển khai thực hiện các khuyến nghị của EC và đã đạt được một số kết quả đáng ghi nhận.
Song để gỡ “thẻ vàng”, cần áp dụng biện pháp mạnh và việc quan trọng là cần nâng cao nhận thức của chính các chủ tàu cùng với trách nhiệm với từng địa phương.
Truy trách nhiệm người đứng đầu địa phương nếu để ngư dân khai thác hải sản bất hợp pháp
Theo Bộ Nông nghiệp và PTNT, trong thời gian này, các bộ, ngành có liên quan và UBND 28 tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương ven biển cần nỗ lực tập trung nguồn lực, kinh phí để thực hiện các nhiệm vụ, giải pháp trọng tâm, cấp bách nhằm khắc phục tồn tại và triển khai các nhiệm vụ trọng tâm chống khai thác IUU.
Xử lý nghiêm trách nhiệm đối với người đứng đầu chính quyền các cấp, sở, ban, ngành và lực lượng chức năng liên quan nếu để tàu cá và ngư dân tiếp tục vi phạm khai thác hải sản trái phép ở vùng biển nước ngoài.
Đồng thời, các địa phương đẩy nhanh tiến độ lắp đặt thiết bị giám sát hành trình cho tàu cá có chiều dài từ 15m trở lên; có biện pháp quyết liệt, khả thi để hoàn tất lắp đặt thiết bị giám sát hành trình kết nối với vệ tinh cho 2.598 tàu cá có chiều dài từ 24m trở lên trước 1/7/2019. Đảm bảo 100% các cảng cá chỉ định truy cập trực tiếp vào cơ sở dữ liệu giám sát hành trình phục vụ xác nhận nguyên liệu từ ngày 1/7/2019.
Xây dựng nghề cá có trách nhiệm
Đây là công việc trọng tâm được quán triệt ở 28 tỉnh, thành phố ven biển, bởi nếu không thì sẽ khó gỡ bỏ thẻ vàng trong xuất khẩu thủy sản mà EU đã đưa ra đối với Việt Nam.
Thiếu tướng Lê Xuân Thanh, Tư lệnh Bộ Tư lệnh Cảnh sát Biển vùng 3, đánh giá: Do vùng biển Việt Nam khá rộng, lượng tàu thuyền đánh bắt xa bờ lại đông, để giảm lượng tàu cá đánh bắt thuỷ sản trái phép ở nước ngoài, phải có sự vào cuộc đồng bộ từ Chính phủ đến các bộ ngành, địa phương, lực lượng chức năng. Bên cạnh đó, Nhà nước cần đầu tư các thiết bị định vị cho các tàu đánh bắt xa bờ để bà con có thể xác định đánh bắt hợp pháp.
“Lâu nay, bà con cứ nghĩ sang đánh bắt ở vùng biển nước ngoài là chuyện bình thường mà không nghĩ là mình vi phạm pháp luật. Để thay đổi điều này thì cần thời gian, tuy nhiên từ năm 2017 đến nay, tình trạng các tàu cá vi phạm đánh bắt vùng biển nước ngoài đã giảm khá nhiều.
Trong thời gian tới, các địa phương cần đẩy mạnh tuyên truyền về chống khai thác bất hợp pháp để thay đổi nhận thức của ngư dân, góp phần xây dựng nghề cá bền vững”, Thiếu tướng Lê Xuân Thanh chia sẻ.
Theo bà Nguyễn Thị Thu Sắc, Trưởng Ban điều hành IUU của Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu thủy sản Việt Nam (VASEP), vấn đề “thẻ vàng” là động lực để toàn ngành khai thác tập trung cải tổ lại nghề cá, chuyển từ nghề cá nhân dân sang nghề cá có trách nhiệm.
Liên quan đến các khuyến nghị của EC đối với hải sản khai thác của Việt Nam để bảo đảm khai thác một cách bền vững, Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và PTNT Nguyễn Xuân Cường cho rằng: Về mặt tích cực, chúng ta nhìn nhận đây là cơ hội, các khuyến nghị này trùng với quyết tâm của chúng ta nhằm xây dựng nghề cá bền vững. EU cũng đã ghi nhận những kết quả của Việt Nam đã đạt được. Theo đó, những vụ vi phạm khai thác bất hợp pháp ở quốc đảo Thái Bình Dương không còn nữa. Hoàn thiện một phần lớn khung khổ pháp luật.
Vài cách làm hay
Tỉnh Quảng Ngãi hiện có 5.647 tàu cá, tổng công suất 1,73 triệu CV; trong đó tàu có công suất 90 CV trở lên có 3.662 chiếc. Có gần 1.600 tàu đánh bắt xa bờ với khoảng 38.000 lao động trực tiếp trên biển. Cùng với công tác tuyên truyền, Công an tỉnh Quảng Ngãi rà soát, lập danh sách theo dõi, quản lý 53 chủ tàu, thuyền trưởng có dấu hiệu đưa tàu ra nước ngoài khai thác hải sản trái phép. Đồng thời, yêu cầu các chủ phương tiện ký cam kết không vi phạm.
Phó chi cục trưởng Chi cục Thủy sản tỉnh Quảng Ngãi Phùng Đình Toàn cho biết: Chúng tôi tổ chức kiểm soát nguồn hải sản cập cảng, không thu mua hải sản có nguồn gốc trái phép ở vùng biển nước ngoài, loại hải sản cấm khai thác. Nếu phát hiện vi phạm, mức xử phạt rất cao và sẽ thu hồi giấy phép hành nghề. Nhờ các biện pháp đồng bộ, quyết liệt đã giúp ngư dân thay đổi nhận thức, tình trạng xâm phạm vùng biển các nước giảm mạnh. Kết quả là từ năm 2018 đến nay, chưa có tàu cá và ngư dân Quảng Ngãi xâm phạm vùng biển các nước khác.
TP. Đà Nẵng cũng là địa phương có nghề đánh bắt thủy sản phát triển với gần 2.000 phương tiện đánh bắt lớn, nhỏ, trong đó hơn 1.250 tàu đánh bắt xa bờ. Phó chi cục trưởng Chi cục Thủy sản TP. Đà Nẵng Đặng Duy Hải cho biết, từ đầu năm 2019, đơn vị đã tổ chức ba đợt kiểm tra, kiểm soát khi tàu cá vào bến và đi khai thác; hướng dẫn ngư dân thực hiện đúng việc ghi, nộp và báo cáo sản lượng khai thác theo hướng dẫn của Bộ Nông nghiệp và PTNT; công bố danh sách cảng cá có đủ hệ thống xác nhận nguồn gốc thủy sản từ khai thác; công bố tàu cá khai thác thủy sản bất hợp pháp.
Ngày 24/4/2019, UBND TP. Đà Nẵng ban hành Văn bản số 2606/UBND - SNN về việc phối hợp quản lý và ngăn chặn tình trạng vi phạm IUU (các hoạt động đánh bắt cá bất hợp pháp, không có báo cáo và không được quản lý) đối với tàu cá Đà Nẵng khai thác hải sản ngoài tỉnh, kiên quyết không cho tàu ra khơi khi không bảo đảm đủ điều kiện quy định.
Tại Đà Nẵng, mỗi chiếc tàu cá chuẩn bị ra khơi đều được lực lượng biên phòng cấp phát một cuốn nhật ký khai thác hải sản. Ngoài việc kiểm tra giấy tờ theo quy định như đăng ký số danh bạ thuyền viên, giấy phép khai thác, các trạm kiểm soát biên phòng còn hướng dẫn các chủ tàu ghi chép nhật ký khai thác của từng chuyến biển.
Một trong những giải pháp mạnh và mang lại hiệu quả cao trong thực hiện IUU được các địa phương áp dụng nhằm tăng nhận thức của ngư dân là kiểm tra, kiểm soát và tuyên truyền cho ngư dân ngay từ cửa biển.
Phó chủ tịch UBND TP. Đà Nẵng Hồ Kỳ Minh cho biết, thành phố đã đồng loạt triển khai chỉ đạo của Chính phủ một cách đồng bộ như: Tăng cường tuyên truyền, phổ biến các quy định đối với thuyền trưởng, thuyền viên; thành lập văn phòng đại diện kiểm soát nghề cá để kiểm tra, kiểm soát tàu cá xuất, nhập bến nhằm phát hiện và xử lý kịp thời các trường hợp vi phạm IUU để góp phần sớm tháo gỡ cảnh báo của EC. Đến nay, chưa phát hiện tàu cá nào của Đà Nẵng vi phạm vùng biển nước ngoài.
Tương tự, tỉnh Quảng Ngãi tăng cường tuyên truyền, phổ biến, giáo dục pháp luật cho người dân về Luật Thủy sản, các quy định pháp luật liên quan đến chống khai thác IUU. Tổ chức hội nghị tập huấn Luật Thủy sản và các quy định của IUU cho gần 700 chủ tàu, thuyền trưởng, cán bộ các xã ven biển; tổ chức bốn hội thảo truyền thông về chống đánh bắt hải sản bất hợp pháp cho 500 cán bộ cơ sở, chủ tàu, thuyền trưởng, ngư dân, cơ sở thu mua thủy sản các huyện Bình Châu, Lý Sơn.
Mặc dù các tỉnh ven biển đang quyết liệt triển khai các biện pháp nhằm gỡ “thẻ vàng” cho ngành thủy sản, song theo đánh giá của các chuyên gia về thủy sản, do trình độ nhận thức của chủ tàu, ngư dân và doanh nghiệp buôn bán hải sản còn chưa đồng đều, trong khi các quy định của IUU lại hết sức khó khăn, vì thế, việc tuyên truyền để người dân thay đổi nhận thức phải được làm theo lộ trình và có sự kiên nhẫn, bền bỉ.
Những tàu câu cá ngừ đại dương trở về sau chuyến biển, chủ tàu cá có mặt ngay tại Văn phòng kiểm soát nghề cá. Sản lượng cá khai thác trong chuyến biển là bao nhiêu? Được khai thác ở ngư trường nào, tương ứng với lịch trình khai thác ra sao? Tất cả được ngư dân cung cấp ngay, để từ đó phía Văn phòng kiểm soát nghề cá thông tin đến đơn vị thu mua. Nếu đây là hải sản khai thác bất hợp pháp, doanh nghiệp sẽ từ chối thu mua.
Những công việc như vậy, nếu như những năm trước còn khá bỡ ngỡ đối với cả ngư dân lẫn doanh nghiệp, thì nay, mọi chuyện đều suôn sẻ.
Sau một thời gian tuyên truyền ngăn chặn khai thác bất hợp pháp, giờ đây, nhiều ngư dân đã có ý thức tuân thủ. Hơn nữa, ở những địa phương như tỉnh Khánh Hòa, đã hình thành chuỗi liên kết trong khai thác hải sản giữa ngư dân với doanh nghiệp. Cả hai cùng có trách nhiệm trong ngăn chặn khai thác bất hợp pháp.
Hiện tại, Khánh Hòa đã hình thành 8 nghiệp đoàn nghề cá, 70 tổ hợp tác nghề cá với hơn 600 tàu khai thác xa bờ. Đã có hơn 100 tàu khai thác xa bờ ở Khánh Hòa tham gia vào các chuỗi liên kết.
Như vậy, việc xây dựng nghề cá có trách nhiệm là hoàn toàn có thể làm được, nếu mọi thành viên trong chuỗi, từ khai thác đến thu mua, chế biến, tiêu thụ, đều nhận thức được rằng: nghề cá có trách nhiệm thì ngư dân mới gắn bó sinh kế lâu dài với biển.
Theo ông Nguyễn Trọng Chánh, Chi cục trưởng Chi cục Thuỷ sản tỉnh Khánh Hoà, thời gian qua, tỉnh đã tích cực thực hiện các giải pháp chống khai thác bất hợp pháp; trong đó, thường xuyên tuyên truyền đến ngư dân những mặt được và mất khi đánh bắt trái phép hay khi ghi chép nhật ký khai thác đầy đủ.
Thậm chí, đơn vị này còn in tờ rơi về chống khai thác bất hợp pháp dán lên các tàu đánh bắt xa bờ. Đối với các tàu vi phạm, không chỉ thực hiện nghiêm các chế tài, cắt mọi chính sách hỗ trợ mà còn kiểm điểm, phê bình trước địa phương.