Ngành tôm xoay trở trong manh mún

Chân dung ông Trần Công Khôi.

Hội nghị “Nâng cao giá trị tôm Việt Nam thông qua đổi mới công nghệ sản xuất” do Tổng cục Thủy sản tổ chức ở Cần Thơ ngày 20/11, ông Khôi thông tin: Đến hết tháng 10/2019, diện tích thả nuôi tôm cả nước 713.402 ha (tăng 0,1% so với cùng kỳ 2018); trong đó tôm sú 613.622 ha, tôm thẻ chân trắng 99.740 ha. Sản lượng thu hoạch 600.874 tấn (tăng 4,4% so với cùng kỳ 2018); trong đó tôm sú 214.173 tấn, tôm thẻ chân trắng 386.701 tấn.

Cũng trong 10 tháng đầu năm, xuất khẩu tôm được 2,519 tỷ USD (giảm 6,7% so với cùng kỳ năm 2018) và mới đạt gần 61,6% kế hoạch cả năm 2019 là 4,09 tỷ USD.  

Manh mún và chưa thể chủ động con giống

Diện tích thả nuôi và sản lượng thu hoạch tăng nhưng kim ngạch xuất khẩu lại giảm, phải chăng có lý do như một số chuyên gia phân tích, thị trường đã yêu cầu cao về truy xuất nguồn gốc để đảm bảo an toàn thực phẩm (điển hình như thị trường Trung Quốc) nhưng sản xuất của ta chưa đáp ứng được?

Sản xuất của ta manh mún, vẫn còn nhiều cơ sở nuôi nhỏ lẻ, chưa tạo thành vùng sản xuất hàng hóa tập trung. Các cơ sở nuôi nhỏ lẻ thường thiếu vốn sản xuất, phải mua chịu vật tư đầu vào, chịu lãi suất cao và không có cơ hội lựa chọn sản phẩm có chất lượng, lệ thuộc vào đại lý.

Nhiều vùng nuôi chưa được đầu tư cơ sở hạ tầng đảm bảo. Công nghệ vùng nuôi tôm hiện đang rất hạn chế, đặc biệt tại các vùng nuôi quảng canh do chưa được quan tâm đầu tư, dẫn đến năng suất thấp, hiệu quả sản xuất chưa cao. Từ đó, giá thành sản xuất tôm ở nước ta vẫn cao hơn các nước trong khu vực như Ấn Độ, Thái Lan, Ecuador, Indonesia.

Nói về sự manh mún nhỏ lẻ, tỉnh Sóc Trăng có diện tích nuôi tôm thâm canh và bán thâm canh hàng đầu cả nước với Hiệp hội tôm Mỹ Thanh nổi tiếng, nhưng tổng diện tích 56.000 ha mà vẫn có đến 40.000 hộ nuôi. Vậy cả nước trong 10 tháng đầu năm thả nuôi 713.402 ha thì có mấy trăm nghìn hộ tham gia?

Chưa có con số thống kê cụ thể, chỉ biết chắc chắn là rất lớn. Cho nên, trong chuỗi giá trị tôm hiện nay, khâu nuôi đang gặp nhiều vấn đề nan giải, yếu kém. Đó cũng là nguyên nhân chính hạn chế khả năng cạnh tranh của tôm Việt, trong tình hình cạnh tranh thương mại đang ngày càng khốc liệt.

Thị trường xuất khẩu tôm của Việt Nam vẫn gặp khó khăn về các loại rào cản như thuế chống bán phá giá, chương trình SIMP của Mỹ, giá tôm nhập khẩu từ Ấn Độ thấp. Đồng thời các thị trường tăng cường kiểm soát chất lượng và an toàn thực phẩm như thị trường Hoa Kỳ, EU, Ả rập Xê út, Hàn Quốc...

Trong nuôi tôm thì khâu con giống rất quan trọng và đã được đặt ra từ lâu, kết quả đến nay thế nào?

Vẫn chưa hoàn toàn làm chủ công nghệ chọn tạo, gia hóa, chưa thể chủ động cung ứng giống. Mỗi năm nước ta vẫn phải nhập khẩu khoảng 90% con tôm chân trắng bố mẹ, còn tôm sú bố mẹ một phần vẫn phải thu gom từ tự nhiên.

Năm nay, tính đến hết ngày 31/10/2019 đã nhập khẩu 180.170 con tôm bố mẹ, tương đương với cùng kỳ năm 2018. Tôm bố mẹ được nhập khẩu chủ yếu từ Mỹ và Thái Lan. Kết quả sản xuất, cung ứng giống thủy sản: cả nước có 2.457 cơ sở sản xuất giống tôm nước lợ, trong đó 1.855 cơ sở sản xuất giống tôm sú và 602 cơ sở sản xuất giống tôm thẻ chân trắng. Số lượng giống sản xuất 100,3 tỷ con (tôm sú 23,5 tỷ con; tôm thẻ chân trắng 76,8 tỷ con) bằng 102% so với cùng kỳ năm 2018.

Hiện tại nước ta chỉ có giống tôm sạch bệnh phục vụ nuôi công nghiệp, chưa có con giống kháng bệnh phục vụ cho nuôi quảng canh. Một phần tôm giống từ các tỉnh Nam Trung bộ không có nguồn gốc rõ ràng, chưa qua kiểm dịch. Khu vực nuôi tôm quảng canh rộng lớn đang cần có những đột phá về con giống (cần con giống có khả năng kháng bệnh, tăng trưởng nhanh) và về giải pháp kỹ thuật, khoa học công nghệ.

Ngành nuôi tôm có câu nuôi tôm là nuôi nước, khi môi trường nước không trong sạch và thích hợp thì chắc chắn dịch bệnh sẽ phát sinh làm tôm chết hàng loạt hoặc không lớn, năm nay môi trường nuôi tôm như thế nào trong điều kiện ít mưa bão?

Dịch bệnh đang có nguy cơ bùng phát khi điều kiện thời tiết không phù hợp, đặc biệt là bệnh EMS và bệnh vi bào tử trùng. Vừa qua, công tác quan trắc môi trường phục vụ nuôi trồng thủy sản và phòng trừ dịch bệnh trên tôm nuôi tiến hành giám sát 16 ao nuôi tôm thẻ chân trắng và tôm sú nuôi thâm canh thuộc huyện Hồng Dân (Bạc Liêu) và huyện Cái Nước (Cà Mau) đã phát hiện thấy tôm nuôi có nhiễm bệnh vi bào tử trùng (EHP) với tỷ lệ tương ứng là 7,9% và 20,3%. Tỷ nhiễm bệnh EHP khá cao vì xuất hiện trên 11% số mẫu phân tích.  

Truy xuất nguồn gốc phải quyết liệt hơn

Để vượt qua tình trạng sản xuất nhỏ lẻ manh mún, tạo cơ sở truy xuất nguồn gốc, đảm bảo an toàn thực phẩm đáp ứng yêu cầu của thị trường, đã có chủ trương thực hiện đăng ký cơ sở nuôi, theo ông cần bắt đầu từ đâu?

Từ các doanh nghiệp, người nuôi tôm. Chúng tôi kiến nghị các chủ thể này phải chủ động thực hiện đăng ký cơ sở nuôi và cả chứng nhận đủ điều kiện sản xuất tại cơ sở sản xuất, ương dưỡng giống thủy sản, cơ sở sản xuất thức ăn, sản phẩm xử lý môi trường nuôi trồng thủy sản. Các hội, hiệp hội vận động, tuyên truyền các hội viên áp dụng công nghệ mới để giảm giá thành sản xuất; đẩy mạnh liên kết sản xuất, nhân rộng các chuỗi sản xuất hiệu quả.

Nuôi tôm - rừng ở Cà Mau có đăng ký mã số cơ sở đang rộng cửa vào nhiều thị trường.

Sản xuất đã hết thời chạy theo số lượng mà bây giờ phải nâng cao chất lượng sản phẩm, giảm khâu trung gian để giảm giá thành sản xuất, áp dụng các hình thức nuôi có chứng nhận: VietGAP, GlobalGAP, ASC… nâng cao giá trị. Không sử dụng chất cấm, hóa chất trong nuôi tôm, các ao nuôi phải có mã số cơ sở để truy xuất nguồn gốc.

Việc cấp mã số cơ sở nuôi do chính quyền địa phương, ông có kiến nghị gì?

Kiến nghị chính quyền địa phương triển khai nghiêm và đầy đủ các quy định đến người nuôi. Tổ chức cấp mã số cơ sở nuôi cho các cơ sở nuôi tôm nước lợ. Kiểm tra và cấp giấy chứng nhận đủ điều kiện sản xuất cho các cơ sở sản xuất, ương dưỡng giống thủy sản. Tổ chức kiểm tra, cấp giấy chứng nhận đủ điều kiện sản xuất cho các cơ sở sản xuất thức ăn thủy sản, sản phẩm xử lý môi trường nuôi trồng thủy sản.

Đồng thời, tăng cường thanh kiểm tra việc thực hiện các quy định của pháp luật trong nuôi trồng thủy sản, xử lý nghiêm các trường hợp vi phạm. Đặc biệt, xử lý nghiêm các trường hợp bơm chích tạp chất vào tôm nguyên liệu, vấn nạn kéo dài làm ảnh hưởng rất lớn đến uy tín sản phẩm tôm Việt, gây bất lợi lớn nhất cho ngành tôm nước ta.

Còn các cơ quan thuộc Bộ NN-PTNT phải làm gì?

Chúng tôi kiến nghị Cục Chế biến và Phát triển Thị trường nông sản phối hợp với địa phương và các đơn vị liên quan thường xuyên đánh giá diễn biến thị trường, kịp thời thông tin để người dân biết, có kế hoạch sản xuất phù hợp. Cục Thú y tăng cường kiểm soát dịch bệnh trên thủy sản nuôi, đặc biệt là bệnh EMS, vi bào tử trùng trên tôm nước lợ. Cục Quản lý Chất lượng Nông Lâm sản và Thủy sản phối hợp với các đơn vị liên quan và các địa phương kiểm soát tốt chất lượng, an toàn thực phẩm tôm nguyên liệu, góp phần đảm bảo uy tín của ngành tôm Việt Nam.

Quá nhiều công việc khó khăn, lại liên quan nhiều cấp, nhiều người nên rất phức tạp, cần có thời gian; còn trước mắt giải pháp gì để có thể trong tháng 11 và 12 xuất khẩu được 1,57 tỷ USD cho cả năm 2019 hoàn thành mục tiêu 4,09 tỷ USD?

Trong sản xuất, chưa có giải pháp nào sớm cho hy vọng tăng nhanh kim ngạch xuất khẩu tôm dịp cuối năm. Chỉ hy vọng vào những thuận lợi của thị trường để có thể tăng kim ngạch xuất khẩu như Ấn Độ đã hết vụ sản xuất tôm chính nên giá tôm đang có xu hướng tăng trở lại; các thị trường Canada, Nhật Bản, Hàn Quốc đang tăng trưởng khá tốt. Tuy nhiên, vẫn phải hạ mục tiêu xuất khẩu tôm năm 2019 xuống dự kiến chỉ 3,6-3,7 tỷ USD.