Đây cũng là những nội dung chính được thảo luận tại Diễn đàn chính sách nông nghiệp thường niên 2015 với chủ đề nền nông nghiệp và người nông dân Việt Nam đối diện thách thức hội nhập, diễn ra ngày 4/11/2015, tại Hà Nội.
Cấu trúc thị trường bất hợp lý
Tại Diễn đàn, ông Phạm Quang Tú, Trưởng nhóm Chương trình Liên minh Oxfam cho biết, ngành Nông nghiệp Việt Nam vẫn còn nhiều khó khăn. Đó là cấu trúc thị trường nông nghiệp Việt Nam rất bất hợp lý.
Ông Tú dẫn chứng, “Theo kết quả nghiên cứu của Ofxam thời gian qua cho thấy, dấu hiệu thao túng thị trường và phân phối không công bằng là tác nhân tham gia vào thị trường nông nghiệp. Nông dân mỗi ngày đầu tư mua sản phẩm như phân bón, thức ăn… với giá tăng cao. Đồng thời, lại đối mặt với thị trường ngày càng cạnh tranh đến ép giá khiến cho thu nhập và lợi nhuận từ sản xuất nông nghiệp của người dân ngày càng suy giảm”.
Cấu trúc thị trường bất hợp lý “dẫn đến thực trạng người nông dân, đặc biệt là người nông dân sản xuất quy mô nhỏ được hưởng ít hơn từ thành quả chuyển đổi phát triển kinh tế và thành quả quả sản xuất của họ”, ông Tú nói.
Không những vậy, “hiện nay nông dân sản xuất nhỏ đang phải chịu thiết thòi do mô hình tăng trưởng kinh tế dựa vào tăng trưởng đầu vào theo chiều rộng do các doanh nghiệp nhà nước và các doanh nghiệp khác chiếm ưu thế trong việc cung cấp vật tư đầu vào, chế biến sau thu hoạch và tiêu thụ sản phẩm. Mặt khác, ở một số thị trường, công ty tư nhân và nước ngoài có khả năng thao túng và hưởng phần lớn lợi nhuận từ sản xuất nông nghiệp”, ông Tú cho biết thêm.
Đồng tình quan điểm trên, Ths. Đinh Xuân Nghiêm, Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương cũng cho rằng, “chất lượng và hiệu quả của nhiều hình thức liên kết đã hình thành rất thấp, thiếu tính bền vững do hình thức theo kiểu “mua đứt –bán đoạn” và qua nhiều cấp trung gian, chưa hình thành các chế tài về chia sẻ lợi ích và rủi ro giữa doanh nghiệp và các hộ nông dân, tình trạng phá bỏ liên kết khi xảy ra các biến động về giá nông sản và điều kiện sản xuất. Còn ít doanh nghiệp lớn tham gia liên kết với các hộ nông dân quy mô nhỏ”.
Thực tế, thực trạng này đã tạo ra nhiều bất công cho người nông dân sản xuất nhỏ, đặc biệt là khi hội nhập kinh tế thế giới.
Phải có hệ thống liên kết nông dân
Theo ông Tú, trong bối cảnh sản xuất nông nghiệp vẫn còn manh mún và nhỏ lẻ đó, để thành công khi hội nhập, một trong những yếu tố cần thiết và phải đặt lên hàng đầu là cần có hệ thống liên kết nông dân và các tổ chức nông dân đủ mạnh.
Các đại biểu phân tích, việc thiếu các tổ chức nông dân như hiện nay cũng là nguyên nhân chính giải thích vì sao những nông dân sản xuất nhỏ hưởng lợi ít hơn từ sự phát triển của thị trường, đặc biệt là từ các thị trường nông sản và chuỗi giá trị gia tăng của nông sản Việt Nam.
PGS.TS Vũ Trọng Khải, nguyên Hiệu trưởng Trường Cán bộ quản lý nông nghiệp và phát triển nông thôn II nhấn mạnh, để người nông dân hưởng lợi nhiều hơn khi ngành nông nghiệp hội nhập, “đặc biệt, trước tiên cần lành mạnh hóa thị trường cung ứng đầu vào cho sản xuất nông nghiệp như phân bón, thức ăn gia súc… Đồng thời, nhà nước cần có chính sách đầu tư đào tạo con em nông dân thành những “thanh nông tri điền” thay thế “lão nông tri điền” đủ năng lực quản lý các trang trại quy mô lớn, các hợp tác xã đích thực, liên kết với doanh nghiệp ở cả đầu vào và đầu ra của sản xuất nông nghiệp trong chuỗi giá trị ngành hàng”.
Song song đó, nhiều ý kiến cũng cho rằng, cần tăng cường hơn nữa mối quan hệ hợp tác, cơ sở lòng tin, hài hòa lợi ích của nông dân và doanh nghiệp. Bởi vì, hiện nay ở Việt Nam vẫn còn rất ít loại hình hợp tác giữa nông dân và doanh nghiệp, đặt ra không ít khó khăn và thách thức trong hiện tại và thời gian tới.
Theo ông Khải, ngành nông nghiệp cũng “cần hình thành và phát triển hệ thống các doanh nghiệp chế biến, tiêu thụ nông sản và cung ứng nguồn lực đầu vào cho sản xuất nông nghiệp, áp dụng công nghệ mới, đóng vai trò là “nhạc trưởng” hướng dẫn nông dân, liên kết với nông dân nhỏ để tạo chuỗi giá trị mặt hàng nông sản khép kín, đôi bên cùng có lợi”, ông Khải nhấn mạnh./.