Tìm đầu ra cho nông sản - Bài 3: Lối ra từ vùng sản xuất lớn

Mô hình sản xuất cánh đồng lớn đang phát huy hiệu quả sau khoảng 5 năm hình thành, dù bộc lộ không ít nhược điểm. Song, các chuyên gia cho rằng, cánh đồng lớn là một mô hình tốt, cần được nghiên cứu thấu đáo về mặt lý luận, đặc biệt là từ thực tiễn sôi động và phong phú của sản xuất lúa ở vùng ĐBSCL để tránh làm theo phong trào. Bên cạnh đó, việc tiếp tục hoạch định cơ chế, chính sách, hỗ trợ, thúc đẩy phát triển sản xuất đúng hướng, bền vững cũng là yếu tố tiên quyết.
 
Ảnh minh họa

Nâng chất từ liên kết, hợp tác
 
Có thể nhận định rằng sản xuất nông nghiệp theo phương thức cánh đồng lớn là xu thế tất yếu của nông nghiệp Việt Nam trong bối cảnh hiện nay. Chỉ có hình thức sản xuất này chúng ta mới chủ động kiến tạo các vùng nguyên liệu đặc thù, chủ động áp dụng kỹ thuật trong cùng một thời điểm với quy mô diện tích gieo trồng lớn. Đồng thời chủ động cắt bỏ những chi phí bất hợp lý trong sản xuất. Việc áp dụng mô hình “chuỗi giá trị sản xuất nông nghiệp” sẽ giúp nông dân tăng thu nhập, giúp cho mối liên kết giữa nông dân và doanh nghiệp thêm bền vững và như vậy cánh đồng lớn sẽ được phát triển cả về lượng và chất lượng.
 
Trong sản xuất thủy sản, tìm đầu ra cho các sản phẩm thủy sản và hướng tới việc phát triển bền vững đang là vấn đề cấp bách đặt ra. Ông Nguyễn Việt Thắng, Chủ tịch Hiệp hội Cá tra Việt Nam cho rằng, "trước mắt cần tập trung vượt qua giai đoạn khó khăn này bằng cách khôi phục thị trường truyền thống, đẩy mạnh xúc tiến thương mại thị trường mới… Song song đó, các doanh nghiệp cần tái cấu trúc về quản trị; đẩy mạnh ứng dụng công nghệ để chế biến nhiều sản phẩm giá trị gia tăng, giảm xuất khẩu sản phẩm phi lê đông lạnh giá thấp như lâu nay”. Sở NN-PTNT các tỉnh ĐBSCL cho rằng, để ổn định nghề nuôi, chế biến và xuất khẩu thủy sản thì ngoài việc quy hoạch lại vùng nuôi, có biện pháp khống chế dịch bệnh… vấn đề quan trọng là phát triển mô hình liên kết giữa nông dân và doanh nghiệp. Theo đó, doanh nghiệp là người nắm rõ nhu cầu thị trường hơn ai hết; vì vậy doanh nghiệp nên chủ động “đặt hàng” cho nông dân. Cách làm này sẽ tránh được tình trạng tới mùa rớt giá và doanh nghiệp cũng có được nguồn nguyên liệu ổn định để chế biến xuất khẩu.
 
Về cây ăn trái, TS Nguyễn Văn Hòa, Viện trưởng Viện Nghiên cứu cây ăn quả miền Nam cho biết: Vấn đề quan trọng là phải thực hiện tốt việc quy hoạch vùng sản xuất tập trung, liên kết sản xuất giữa các địa phương với nhau thành vùng sản xuất hàng hóa có định hướng, có điều tiết và quản lý tốt. Ở đây vai trò của nhạc trưởng có ý nghĩa quyết định sự thành bại của liên kết sản xuất và điều tiết rải vụ, nhạc trưởng phải điều tiết được tất cả các địa phương trong vùng cho sản phẩm đó.
 
Sản xuất theo yêu cầu của thị trường
 
Theo Bộ Công thương, muốn cải thiện hoạt động xuất khẩu nông sản, cần bám sát nhu cầu của thị trường ngay từ khâu sản xuất, chứ không phải sản xuất rồi khoán cho doanh nghiệp xuất khẩu. Các hiệp hội chuyên ngành cũng có thể hợp tác với các nước có kinh nghiệm xuất khẩu để học hỏi kinh nghiệm đáp ứng nhu cầu thị trường. Thời gian tới, Bộ Công thương sẽ đầu tư mạnh vào hoạt động xúc tiến thương mại, tập trung vào đặc điểm của từng loại nông sản. Ngoài ra, để xuất khẩu nông, thủy sản ổn định và bền vững, rất cần có sự liên kết giữa người sản xuất và doanh nghiệp trong việc tạo ra các sản phẩm có chất lượng tốt, nâng cao tính cạnh tranh.
 
Bên cạnh đó, việc khuyến khích doanh nghiệp đầu tư vào nông nghiệp đang được xem là giải pháp then chốt. Bộ NN- PTNT vừa giới thiệu về Câu lạc bộ Các nhà đầu tư nông nghiệp với sự tham gia của nhiều cục, vụ thuộc bộ, khoảng 30 tập đoàn, doanh nghiệp lớn đã và đang đầu tư vào nông nghiệp, cùng 8 tỉnh tiên phong tái cơ cấu nông nghiệp. Trong số gần 30 doanh nghiệp này, có rất nhiều tên tuổi lớn như Vinaseed, Dabaco, T&T, Hòa Phát, Trung Thành, TH True Milk, VinaMit, Trung Nguyên, Vingroup, Viettel, FPT, Vĩnh Hoàn, Thủy sản Minh Phú… Thực chất, đây là một hình thức đối tác công tư hoàn toàn mới ở Việt Nam. Hoạt động của nhóm được kết nối chặt chẽ với 8 tỉnh quyết tâm tái cơ cấu nông nghiệp và được Bộ NN-PTNT lựa chọn thực hiện thí điểm tái cơ cấu nông nghiệp gồm: Lào Cai, Nam Định, Thanh Hóa, Hà Tĩnh, Bình Định, Lâm Đồng, Đồng Tháp, Quảng Ninh. Câu lạc bộ Các nhà đầu tư nông nghiệp cũng sẽ có mối quan hệ chặt chẽ với ban chỉ đạo liên ngành về tái cơ cấu nông nghiệp, từ đó cơ quan quản lý dễ dàng tháo gỡ các khó 
khăn và đưa ra các cơ chế, chính sách phù hợp với yêu cầu của các nhà đầu tư.
 
Tại ĐBSCL, Ban Chỉ đạo điều phối “Đề án liên kết vùng ĐBSCL trong nông nghiệp, nông dân, nông thôn” đang xây dựng thí điểm quy chế điều phối liên kết phát triển kinh tế - xã hội vùng ĐBSCL giai đoạn 2016 - 2020. Theo dự thảo liên kết vùng ĐBSCL, lĩnh vực điều phối liên kết là phát triển nông nghiệp bền vững, gồm: sản xuất, chế biến và tiêu thụ theo chuỗi giá trị đối với các mặt hàng nông nghiệp chủ lực có thế mạnh của vùng như lúa gạo, cá tra, tôm và trái cây; hỗ trợ đầu tư sản xuất, nâng cao sức chống chịu của cư dân do tác động biến đổi khí hậu…
 
Theo PGS-TS Nguyễn Văn Sánh, Viện trưởng Viện Nghiên cứu phát triển ĐBSCL, liên kết vùng với nhiều hình thức (liên kết ngang giữa nông dân với nông dân, liên kết dọc giữa các doanh nghiệp với quản lý chuỗi là Nhà nước về cơ chế, tổ chức và chính sách...) sẽ giúp nâng cao chuỗi giá trị hàng hóa, hình thành vùng sản xuất lớn, nâng dần lợi thế so sánh. Từ đó mới tính đến chuyện cạnh tranh nông sản với các quốc gia khác. Để làm được điều này, vai trò của Nhà nước rất quan trọng (quản lý chuỗi). Nhà nước phải phát huy rõ vai trò nhạc trưởng và đầu tàu trên cơ sở tạo ra các cơ chế, cách tổ chức, chính sách thông thoáng. Nhà nước phải đưa ra thể chế, tiêu chuẩn hóa hàng hóa, quy hoạch đầu tư phát triển, giải quyết môi trường. Đồng thời, cần tăng cường mối liên hệ giữa viện nghiên cứu và trường đại học với các khu vực khác để hỗ trợ khoa học công nghệ, đào tạo nghề cho nông dân…
 
Tháo gỡ khó khăn cho doanh nghiệp đầu tư vào nông nghiệp

Văn phòng Chính phủ vừa có thông báo Kết luận của Phó Thủ tướng Hoàng Trung Hải tại Hội nghị về tăng cường đầu tư của doanh nghiệp vào nông nghiệp. 

Theo chỉ đạo của Phó Thủ tướng, các đơn vị liên quan cần trao đổi và cùng giải quyết tháo gỡ khó khăn, vướng mắc, kết nối doanh nghiệp, nhất là kết nối các doanh nghiệp lớn đầu tư vào nông nghiệp. Cụ thể, đất đai, giải phóng mặt bằng là cản trở lớn nhất đối với các doanh nghiệp. Các bộ, ngành liên quan cần rà soát, nghiên cứu đề xuất xử lý. Tuy nhiên, nước ta với mật độ dân số cao, diện tích đất sản xuất nông nghiệp bình quân đầu người rất thấp. Do vậy, bên cạnh việc cho các doanh nghiệp thuê đất thì giải pháp ưu tiên, có tính khả thi nhất là doanh nghiệp liên kết, hợp tác với nông dân để tổ chức sản xuất hàng hóa quy mô lớn, xóa bỏ dần tình trạng sản xuất nhỏ lẻ, manh mún, tự phát...
 
Nhóm PV Báo Sài Gòn Giải Phóng