Gỡ rào cản chính sách để phát triển hợp tác xã (Kỳ 2)

Chính sách "chơi vơi", HTX khó "với"

HTX dịch vụ nông nghiệp và môi trường Hưng Tân (huyện Hưng Nguyên, tỉnh Nghệ An), tiền thân là HTX dịch vụ nông nghiệp và điện năng Hưng Tân, được thành lập từ những năm 1960. Hơn 50 năm hoạt động theo mô hình kiểu cũ, quyền lợi của các xã viên chưa được bảo đảm cho nên nhiều người không mấy mặn mà với việc tham gia HTX. Cuối năm 2016, HTX chính thức chuyển đổi hoạt động, đến nay đã thu hút được 107 thành viên với vốn điều lệ 500 triệu đồng. Sản xuất, kinh doanh đã đáp ứng, phục vụ tốt tất cả các thành viên; thu nhập của thành viên và người lao động cũng được nâng cao với mức lương của cán bộ Ban quản lý HTX hằng tháng đạt từ 3,6 đến bốn triệu đồng/người, lao động trong HTX đạt 2,5 triệu đồng. Mặc dù vậy, thực chất hoạt động của HTX vẫn chưa hết khó khăn.

Chủ tịch HÐQT kiêm Giám đốc HTX Nguyễn Ðăng Hà cho biết, HTX hiện nay tập trung vào ba khâu dịch vụ chính: môi trường, vật tư nông nghiệp và thủy nông. "Chúng tôi được người dân tin tưởng ở sản phẩm thuốc bảo vệ thực vật. Nhưng với phân bón, HTX rất khó cạnh tranh với tư thương. Dịch vụ thủy nông vốn quen thuộc, nhưng do chậm trễ cấp bù thủy lợi phí, đã gây không ít khó khăn cho hoạt động của HTX mỗi khi trả lương cho công nhân. Bất cập nhất là ở quy định kinh doanh ra bên ngoài không được vượt quá 32%" - ông Nguyễn Ðăng Hà chia sẻ. Với quy định này, có thể thấy không chỉ Hưng Tân (đang cung ứng dịch vụ cho cả xã với hơn 1.000 hộ) vi phạm, mà còn rất nhiều HTX khác cũng "vấp". Phó Chủ tịch Liên minh HTX tỉnh Yên Bái Phạm Ngọc Hữu cho rằng: Quy định về tỷ lệ cung ứng sản phẩm, dịch vụ cho khách hàng không phải thành viên HTX không quá 32% đối với lĩnh vực nông nghiệp, 50% đối với lĩnh vực phi nông nghiệp là bất cập lớn, do không khuyến khích được sản xuất, kinh doanh của HTX và phần nào không phù hợp nền kinh tế thị trường.

Cũng gặp khó khăn bởi sự chậm trễ trong triển khai chính sách, nhưng HTX nông nghiệp - dịch vụ tổng hợp Nghi Liên (TP Vinh, Nghệ An) lại vướng mắc trong vấn đề tiếp cận nguồn vốn. Ðây có thể nói là khó khăn mà phần lớn các HTX đang đối mặt khi họ không tiếp cận được chính sách vay vốn, không có tài sản thế chấp cho nên không vay được vốn do điều kiện vay không thay đổi (mặc dù Nghị định số 55/2015/NÐ-CP của Chính phủ quy định HTX có thể vay không cần tài sản bảo đảm với số tiền tối đa lên tới hai tỷ đồng). "Hiện nay, hệ thống kênh mương do xây dựng từ lâu đã xuống cấp , một số tuyến kênh rẽ về các xóm bị rò rỉ. Nhu cầu phục vụ vật tư phân bón, thuốc bảo vệ thực vật, giống, quản lý chợ đòi hỏi ngày càng cao nhưng HTX chưa đủ điều kiện để đầu tư xây dựng kho lớn,... Những khó khăn này đều được HTX nhìn nhận rõ nhưng vì thiếu nguồn vốn cho nên chưa thể giải quyết" - Giám đốc HTX Nghi Liên Nguyễn Ðăng Tuấn bày tỏ.

Cùng với vốn, chính sách về đất đai cũng được nhiều HTX phản ánh là còn "chơi vơi" khi thực tế, rất ít HTX thụ hưởng được các chính sách ưu đãi, hỗ trợ này. Ðơn cử, HTX đóng tàu thuyền Trung Kiên (Nghi Lộc, Nghệ An) hoạt động rất hiệu quả, doanh thu hằng năm hàng trăm tỷ đồng, nhưng vẫn không thể tiếp cận các chính sách nói trên. Theo Giám đốc HTX Nguyễn Gia In, HTX đã thành lập 14 năm nhưng đến nay vẫn chưa có đất xây dựng văn phòng, nhà truyền thống, hiện phải mượn nhà dân để làm việc, đã kiến nghị hỗ trợ nhiều lần nhưng đến nay vẫn chưa được giải quyết. Chưa kể hai năm gần đây, HTX được phép đóng tàu cá vỏ thép theo Nghị định 67, cần nhiều vốn. Không vay được ngân hàng vì không có tài sản thế chấp, HTX buộc phải vay bên ngoài với lãi suất rất cao, do đó doanh thu HTX tuy lớn nhưng lợi nhuận lại thấp vì nợ lãi "ăn" hết.

Ðẩy mạnh cơ cấu, sắp xếp lại HTX

Theo báo cáo của Liên minh HTX Việt Nam, sau gần 5 năm triển khai thực hiện chuyển đổi HTX theo Luật, đến hết năm 2016, tỷ lệ HTX trong diện chuyển đổi hoàn thành tổ chức, đăng ký lại theo Luật HTX năm 2012 mới đạt hơn 80% (tương đương 10.290 HTX); trong đó có 625 HTX đã chuyển đổi hình thức hoạt động sang loại hình khác và 2.636 HTX giải thể, 820 HTX chờ giải thể. Nhiều vướng mắc cũng được chỉ rõ qua phản ánh của các HTX cũng như Liên minh HTX, đơn cử với việc chuyển đổi HTX sang các loại hình khác mặc dù luật đã quy định, nhưng chưa có văn bản hướng dẫn về trình tự, quy trình cụ thể cho nên công tác triển khai thực hiện còn vướng. Thực tế cho thấy, để chuyển đổi sang hình thức khác, các HTX phải "đi đường vòng", tiến hành giải thể, sau đó tổ chức thành lập công ty, DN, do chưa có văn bản hướng dẫn chuyển đổi thẳng từ HTX sang loại hình tổ chức khác.

Phó Chủ tịch Liên minh HTX tỉnh Yên Bái Phạm Ngọc Hữu cho biết, các HTX từ thời bao cấp ở các tỉnh phía bắc đang bế tắc do không giải quyết được phần tài sản chung không chia của HTX, không xử lý được các khoản nợ tồn đọng trước đây, chỉ tồn tại hình thức mà không hoạt động, người đại diện theo pháp luật của HTX không có ở nơi cư trú hoặc đã chết. Hiện nay, tỉnh Yên Bái còn không ít HTX ngừng hoạt động từ lâu nhưng không giải thể được. Như với HTX nông nghiệp Phan Thanh (huyện Lục Yên), trước đây xã viên góp vốn bằng 30 con trâu. Ðến nay, các xã viên cơ bản đều già yếu, nhiều xã viên đã chết, tài sản góp vốn không bàn giao lại cho người đại diện của xã viên, gặp nhiều khó khăn trong định giá tài sản nên đến giờ vẫn không giải thể được. Hoặc HTX Thành Long (xã Thịnh Hưng, huyện Yên Bình) đã ngừng hoạt động kéo dài nhưng vẫn không giải thể được vì nợ thuế, nợ ngân hàng, không còn tài sản, xã viên đã nghỉ hết, chủ nhiệm HTX cũng không còn ở trên địa bàn,… Ngoài ra, việc thực thi Luật còn nhiều hạn chế, như quy định về tỷ lệ góp vốn của thành viên không quá 20%, phần nào cản trở việc huy động vốn để HTX hoạt động; hồ sơ thủ tục thành lập HTX theo quy định tại Ðiều 23 của Luật HTX phức tạp hơn nhiều so với thành lập DN;…

Từ những vướng mắc, bất cập như trên, các HTX và đại diện Liên minh HTX cùng có chung kiến nghị Nhà nước cần có quy định chi tiết, cụ thể hơn để các chính sách ưu đãi, hỗ trợ đến được các đối tượng thụ hưởng. Kiến nghị Quốc hội sửa đổi một số nội dung của Luật, như: giảm số thành viên tối thiểu thành lập HTX xuống 5 thành viên để phù hợp thực tiễn ở Việt Nam và kinh nghiệm quốc tế; sửa đổi quy định vốn góp của thành viên tối đa không quá 20% vốn điều lệ của HTX. Nhiều HTX kiến nghị nâng tỷ lệ góp vốn không quá 30% như Luật HTX năm 2003; sửa Khoản 13, Ðiều 21 Luật HTX năm 2012, không giao Chính phủ quy định tỷ lệ cung ứng sản phẩm dịch vụ ra ngoài thành viên mà để HTX tự quyết định trong điều lệ của HTX, bảo đảm tính tự chủ, tự chịu trách nhiệm của HTX. Hoặc nếu giao thì giao thẩm quyền, trách nhiệm quy định tỷ lệ này cho HÐQT trình Ðại hội thành viên ra nghị quyết ghi vào điều lệ HTX;…

Như vậy có thể thấy, sau 5 năm triển khai thực hiện Luật HTX năm 2012, đến nay, về cơ bản các HTX hoạt động theo luật mới đúng nguyên tắc, mang lại hiệu quả, tăng thu nhập và nâng cao đời sống vật chất, tinh thần cho thành viên. Tuy nhiên, trong quá trình triển khai thực hiện, đã nảy sinh nhiều điểm bất hợp lý, vướng mắc khiến một số HTX lúng túng. Thực tế này cần được Chính phủ, các bộ, ngành liên quan và địa phương nhìn nhận để rà soát, điều chỉnh kịp thời, góp phần tạo điều kiện cho HTX và khu vực kinh tế hợp tác phát triển một cách bền vững.