Kinh nghiệm thực tiễn xây dựng nông thôn mới ở Nam Định

Thủ tướng Chính phủ Nguyễn Xuân Phúc và các đồng chí lãnh đạo tỉnh, lãnh đạo các Bộ, ngành Trung ương thăm mô hình nông thôn mới tại xã Hải Đông (Hải Hậu).

Trải qua quá trình lịch sử dựng nước và giữ nước, Nam Định luôn tự hào là một trong những mảnh đất địa linh nhân kiệt, nơi phát tích các Vương triều Trần với hào khí Đông A rực rỡ. Nam Định là tỉnh có truyền thống hiếu học và học giỏi, 25 năm liên tục nằm trong top dẫn đầu cả nước. Nam Định là một trong những địa phương được mệnh danh là mảnh đất trăm nghề, với nhiều làng nghề truyền thống, có sản phẩm rất đa dạng và tinh xảo, được người tiêu dùng ưa chuộng.  

Kết quả nổi bật về xây dựng NTM gắn với tái cơ cấu ngành nông nghiệp

Thực hiện Quyết định 800/QĐ-TTg ngày 04/6/2010 của Thủ tướng Chính phủ về việc phê duyệt Chương trình MTQG xây dựng nông thôn mới (NTM) giai đoạn 2010-2020, tỉnh Nam Định đã triển khai thực hiện ngay sau khi có quyết định của Thủ tướng Chính phủ.

Sau gần 9 năm triển khai thực hiện, Nam Định đã đạt được những thành tựu to lớn về xây dựng NTM. Đến 31/7/2019, toàn tỉnh có 100% số xã, thị trấn và 10/10 huyện, thành phố đã được công nhận đạt chuẩn NTM, Nam Định là 1 trong 2 tỉnh đầu tiên của cả nước hoàn thành nhiệm vụ xây dựng NTM, về đích sớm hơn 1,5 năm so với mục tiêu Nghị quyết Đảng bộ tỉnh Nam Định lần thứ XIX đã đề ra.

Về công tác lãnh đạo, chỉ đạo, điều hành thực hiện Chương trình xây dựng NTM, nhận thức rõ xây dựng NTM là nhiệm vụ trọng tâm hàng đầu do vậy, Tỉnh ủy, HĐND, UBND tỉnh Nam Định đã tập trung lãnh đạo, chỉ đạo ngay stừ đầu. Sau khi có quyết định của Thủ tướng Chính phủ, tỉnh đã thành lập Ban chỉ đạo thực hiện Chương trình xây dựng NTM từ tỉnh đến cơ sở; thường xuyên rà soát, bổ sung kiện toàn để luôn đảm bảo số lượng, chất lượng, đáp ứng yêu cầu.

BCH Đảng bộ tỉnh, HĐND tỉnh đã ban hành các Nghị quyết chuyên đề, Ban Thường vụ Tỉnh ủy ban hành các chỉ thị, kết luận tập trung lãnh đạo chỉ đạo tái cơ cấu ngành nông nghiệp và xây dựng NTM, nêu rõ quan điểm, định hướng, mục tiêu, nhiệm vụ, giải pháp, là cơ sở để các cấp chính quyền tổ chức chỉ đạo, điều hành phát triển kinh tế - xã hội nói chung và nhiệm vụ xây dựng NTM nói riêng.

Trong giai đoạn 2010-2015, HĐND, UBND tỉnh ban hành cơ chế hỗ trợ kinh phí từ ngân sách tỉnh cho các xã xây dựng NTM mỗi xã 8 tỷ đồng, mỗi xã điểm NTM 10 tỷ đồng; ban hành các quy định về huy động, quản lý vốn, quản lý đầu tư xây dựng NTM; cơ chế hỗ trợ xây dựng bãi chôn lấp, xử lý rác thải, xây dựng nâng cấp chợ, trạm y tế; hỗ trợ cơ giới hóa trong sản xuất nông nghiệp,...

Trong giai đoạn 2016-2020, HĐND tỉnh, UBND tỉnh tiếp tục ban hành các cơ chế hỗ trợ kinh phí từ ngân sách tỉnh cho các xã xây dựng NTM với mức như giai đoạn trước đây, đồng thời quy định mức thưởng đối với các xã, các huyện sớm về đích NTM; quy định mức hỗ trợ đóng bảo hiểm y tế cho người thuộc hộ gia đình làm nông, lâm, ngư, diêm nghiệp có mức sống trung bình...

Việc ban hành và thực hiện hiệu quả các cơ chế, chính sách hỗ trợ cũng như khen thưởng đã trở thành động lực quan trọng thúc đẩy phong trào xây dựng NTM.

Huyện Ý Yên, Nam Định.

Sau gần 9 năm triển khai đồng bộ các giải pháp, với sự quan tâm lãnh đạo, chỉ đạo của Đảng, Nhà nước, Chính phủ, các Bộ, Ban, ngành Trung ương, sự nỗ lực quyết tâm của toàn Đảng bộ, chính quyền và các tầng lớp nhân dân trong tỉnh, chương trình xây dựng NTM của tỉnh Nam Định đã đạt kết quả to lớn, toàn diện về nông nghiệp, nông dân và phát triển nông thôn.

Nhờ xây dựng NTM, đời sống kinh tế- xã hội, diện mạo nông thôn đã khởi sắc, tốc độ đô thị hóa nông thôn tăng nhanh; khoảng cách giữa nông thôn và thành thị được thu hẹp đáng kể; cơ hội tiếp cận, thụ hưởng các dịch vụ, phúc lợi xã hội hiện đại của người dân nông thôn được nâng lên; mở ra nhiều cơ hội khai thác tiềm năng, phát triển kinh tế nông thôn.

Kinh tế nông nghiệp phát triển, chuyển dịch cơ cấu theo hướng tích cực; Công nghiệp, thương mại dịch vụ, ngành nghề nông thôn phát triển nhanh và đa dạng. Tốc độ tăng trưởng giá trị sản xuất nông, lâm, thủy hải sản giai đoạn 2010-2018 đạt bình quân 3,1%/năm.

Tổng giá trị sản xuất nông, lâm, thủy hải sản năm 2018 đạt 19.212 tỷ đồng, tăng 3,8% so với năm 2017. Giá trị sản phẩm bình quân trên 1ha đất trồng trọt và nuôi trồng thủy sản tăng từ 75,6 triệu đồng năm 2010 lên 129,5 triệu đồng năm 2015 và 145,2 triệu đồng năm 2018. Cơ cấu nội ngành nông nghiệp chuyển dịch theo hướng tích cực tăng tỷ trọng chăn nuôi, thủy sản; giảm tỷ trọng trồng trọt.

Sản xuất nông nghiệp những năm qua có bước chuyển mạnh từ coi trọng sản lượng sang chất lượng, từ chủ yếu phục vụ tiêu dùng sang kết hợp giữa tiêu dùng với sản xuất hàng hóa gắn với quản lý chất lượng nông sản theo chuỗi có truy xuất nguồn gốc đảm bảo an toàn thực phẩm. Công nghiệp chế biến nông sản có bước phát triển mới, toàn tỉnh đã có 590 cơ sở sản xuất, chế biến nông lâm thủy sản tăng 238 cơ sở so với năm 2010, trong đó có nhiều doanh nghiệp đầu tư công nghệ sản xuất, chế biến hiện đại.

Kết cấu hạ tầng nông thôn được đầu tư, nâng cấp khá đồng bộ, tạo điều kiện thuận lợi cho phát triển kinh tế - xã hội, cải thiện điều kiện sống và làm việc của người dân nông thôn. Nguồn lực đầu tư từ ngân sách nhà nước chỉ một phần (khoảng 26%), còn lại chủ yếu là huy động nguồn lực trong dân và xã hội hóa.

Vai trò của người dân trong xây dựng NTM được phát huy, lấy dân làm chủ thể, dựa vào sức dân. Những kết quả nổi bật trong xây dựng NTM của tỉnh Nam Định 9 năm qua đều có sự đóng góp rất to lớn của người dân. Người dân nông thôn Nam Định đã có những chuyển biến rất lớn và sâu sắc về tư duy nhận thức đến trách nhiệm và hành động, đã góp phần quan trọng trong việc hoàn thành sớm nhiệm vụ xây dựng NTM.

Người dân tham gia xây dựng NTM chủ yếu qua 5 hình thức: (1) Tham gia ý kiến vào quy hoạch và đề án xây dựng NTM cấp xã; (2) Tham gia lựa chọn những công việc cần làm trước, làm sau vừa thiết thực với người dân vừa phù hợp với khả năng, điều kiện của địa phương; (3) Quyết định mức đóng góp trong xây dựng các công trình công cộng của thôn, xã; (4) Cử đại diện tham gia quản lý và giám sát các công trình xây dựng; (5) Tổ chức quản lý, vận hành và bảo dưỡng các công trình sau khi hoàn thành.

Các kết quả trong từng nội dung xây dựng NTM đều thể hiện rõ nét sự đóng góp to lớn của người dân. Từ năm 2011 đến tháng 6/2019, tổng số vốn huy động của toàn tỉnh để thực hiện Chương trình xây dựng NTM đạt 21.920 tỷ đồng (chưa tính giá trị giải phóng mặt bằng các công trình người dân hiến đất, góp đất và tự nguyện tháo dỡ công trình không nhận tiền đền bù).

Ngoài ra, các thành phần kinh tế, các hộ dân huy động gần 86.000 tỷ đồng vốn tín dụng để đầu tư phát triển sản xuất kinh doanh, giải quyết việc làm...

Thông qua dồn điền đổi thửa đất nông nghiệp và phong trào giải phóng mặt bằng (GPMB) theo cơ chế xây dựng NTM để làm đường giao thông, thủy lợi nội đồng, các công trình phúc lợi,... các hộ nông dân đã góp 2.897 ha đất nông nghiệp và hiến 206 ha đất thổ cư (trị giá khoảng 7 ngàn tỷ đồng).

Diện mạo nông thôn khởi sắc rõ nét, đời sống vật chất và tinh thần của người dân được nâng cao. Sự khởi sắc diện mạo nông thôn rõ nét nhất trong giai đoạn từ năm 2015 đến nay. Tiến độ, số lượng các địa phương được công nhận đạt chuẩn NTM tang nhanh, nhiều mục tiêu quan trọng về xây dựng NTM sớm hoàn thành ngay trong năm 2018. Hệ thống kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội ở nông thôn được tập trung đầu tư, cải tạo nâng cấp đồng bộ theo quy hoạch, kết nối với hạ tầng kinh tế - xã hội của tỉnh.

Nông thôn phát triển theo hướng hiện đại, sáng - xanh - sạch - đẹp, điều kiện sống và làm việc của người dân được nâng lên rõ rệt. Thu nhập bình quân đầu người ở nông thôn tăng từ 12,7 triệu đồng/người năm 2010 lên 35 triệu đồng/người năm 2015 và 45 triệu đồng/người năm 2018.

Các lĩnh vực giao thông, điện, nước cho sản xuất và sinh hoạt của người dân được đáp ứng đầy đủ. Hệ thống thông tin, truyền thông phát triển nhanh và đồng bộ, tạo điều kiện thuận lợi cho người dân nông thôn tiếp cận tri thức mới, chính sách pháp luật của Nhà nước. Nhiều địa phương thực sự trở thành miền quê đáng sống, có nhiều địa phương trong cả nước tới tham quan, học tập.

Các lĩnh vực văn hóa, giáo dục, y tế, thể dục thể thao... tiếp tục phát triển. Các chính sách an sinh xã hội được thực hiện đầy đủ kịp thời.

Các giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp được bảo tồn và phát huy; các phong trào, hoạt động văn hóa, văn nghệ, thể dục thể thao phát triển rộng khắp; ý thức cộng đồng, tình làng nghĩa xóm, các hoạt động nhân ái, từ thiện tiếp tục được khơi dậy và lan tỏa. Công tác chăm sóc sức khỏe, khám chữa bệnh cho nhân dân ngày càng được quan tâm.  

Một số kinh nghiệm xây dựng NTM ở Nam Định

Vừa qua, tỉnh Nam Định đã tiến hành tổng kết Chương trình xây dựng NTM. Qua tổng kết và đúc rút kinh nghiệm, chúng tôi nhận ra rằng, có 02 yếu tố được coi là then chốt nhất mang lại sự thành công trong quá trình xây dựng NTM ở Nam Định.

Đó là: (1) Sự vào cuộc quyết liệt, sáng tạo của cả hệ thống chính trị từ tỉnh đến cơ sở; (2) Làm thật tốt công tác định hướng, vận động quần chúng nhân dân đồng thuận tham gia xây dựng NTM, trên quan điểm xây dựng NTM chính là làm cho người dân và vì người dân nông thôn; cộng đồng dân cư được xác định vừa là chủ thể, vừa là nguồn lực, cũng vừa là đối tượng được thụ hưởng khi xây dựng NTM theo phương châm “Dân cần - dân biết - dân bàn - dân làm - dân giám sát - dân hưởng thụ”.

 Nếu so với câu “Dân biết - dân bàn - dân làm - dân kiểm tra”, trong phương châm chỉ đạo, Nam Định đã bổ sung thêm cụm từ “Dân cần”, “Dân hưởng thụ” ở đầu và cuối câu. Đây chính là điểm đặc sắc của Nam Định, là sự tổng kết cả về mặt lý luận lẫn thực tiễn.

Khi cấp ủy đảng, chính quyền các cấp tỉnh Nam Định nhận thấy, tiến độ xây dựng NTM chỉ được đẩy nhanh, đẩy mạnh khi tư tưởng của người dân được đả thông đến mức họ nhận ra rằng xây dựng NTM chính là vì họ, vì miền quê đáng sống của họ thì họ mới nhiệt tình hưởng ứng và hăng hái tham gia, đúng như lời Chủ tịch Hồ Chí Minh đã viết trên Báo Sự Thật năm 1949 về dân vận: “Trước nhất là phải tìm mọi cách giải thích cho mỗi một người dân hiểu rõ ràng: Việc đó là lợi ích cho họ và nhiệm vụ của họ, họ phải hăng hái làm cho kỳ được”.

Bí thư Tỉnh ủy Nam Định, ông Đoàn Hồng Phong.

Từ thực tiễn triển khai thực hiện tốt phương châm này mà Nam Định đã thực hiện thành công hàng loạt các công việc lớn, việc khó, có tính đột phá trong quá trình xây dựng NTM như:

(1) Công tác dồn điền, đổi thửa: Nam Định đã vận động hiệu quả các hộ nông dân đồng thuận thực hiện công tác dồn điền đổi thửa, tập trung tích tụ ruộng đất. Ngay từ năm 2011, Ban Thường vụ Tỉnh ủy đã ban hành Chỉ thị về dồn điền, đổi thửa để tập trung lãnh đạo, chỉ đạo. Đến hết năm 2015, đã có 2.976/2.986 thôn, đội hoàn thành việc dồn điền đổi thửa, đạt tỷ lệ 99,7%.

Sau dồn điền, đổi thửa, hiệu quả to lớn được tạo ra. Các địa phương đã dồn gọn được quỹ đất công ích theo quy hoạch xây dựng NTM và hình thành được các cánh đồng mẫu lớn. Kết quả, đã tạo điều kiện thuận lợi cho sản xuất của người dân và doanh nghiệp, dồn điền đổi thửa là bước mở đầu quan trọng cho các phong trào xây dựng NTM rộng khắp trên địa bàn toàn tỉnh.

(2) Công tác vận động nhân dân tự nguyện hiến đất, góp đất, tháo dỡ công trình, bàn giao mặt bằng để thi công các công trình kết cấu hạ tang. Nam Định đã vận động được hàng nghìn hộ dân tự nguyện hiến đất, góp đất, tháo dỡ công trình, bàn giao mặt bằng cho nhà thầu thi công các công trình đầu tư cải tạo nâng cấp.

Bài học này xuất phát từ cách làm của huyện Nghĩa Hưng vào năm 2012. Khi được giao nhiệm vụ GPMB để đầu tư cải tạo, nâng cấp công trình giao thông, cấp ủy, chính quyền các cấp huyện Nghĩa Hưng đã có cách làm sáng tạo, đó là vận động 100% các hộ dân tự nguyện hiến đất, góp đất, tháo dỡ công trình để bàn giao mặt bằng cho nhà thầu thi công.

Cách làm này mang lại rất nhiều lợi ích: Vừa tiết kiệm được chi phí GPMB, giảm giá thành đầu tư, vừa đẩy nhanh được tiến độ thi công, và đặc biệt là không có khiếu kiện của người dân vì họ đã tự nguyện. Bài học này sau đó đã được Nam Định nhân rộng ra toàn tỉnh. Kể từ đó đến nay, hầu hết các công trình đầu tư cải tạo, nâng cấp trên địa bàn tỉnh không phải bỏ chi phí GPMB (Nam Định gọi đây là GPMB theo cơ chế xây dựng NTM).

(3) Công tác xã hội hóa các nguồn lực cho xây dựng NTM: Xuất phát từ một tỉnh có nguồn thu ngân sách không lớn, nếu chỉ dựa vào ngân sách nhà nước chắc chắn sẽ không hoàn thành được mục tiêu xây dựng NTM. Đây là bài toán khá nan giải khi mới bắt đầu thực hiện mục tiêu xây dựng NTM.

Với cách thức vừa học, vừa làm, vừa đúc rút kinh nghiệm, vừa tổng kết thực tiễn, Nam Định đã sớm đề ra quan điểm: Xây dựng NTM trước hết phải xuất phát từ việc khai thác nội lực, từ chính cộng đồng dân cư, với phương châm “Người dân là chủ thể xây dựng NTM; nhân dân làm, Nhà nước hỗ trợ”; Các xã, thị trấn, các thôn, đội và người dân nông thôn phải chủ động trong xây dựng NTM; không trông chờ, ỷ lại vào sự hỗ trợ của Nhà nước.

Quan điểm này sau khi được đả thông, đã tạo được sự ủng hộ cao của người dân và con em quê hương trong việc huy động các nguồn lực cho xây dựng NTM. Tính đến tháng 7/2019, tổng các nguồn vốn huy động cho xây dựng NTM của tỉnh được hơn 22 nghìn tỷ đồng; trong đó ngân sách nhà nước chỉ chiếm 26,3%; còn lại là các nguồn vốn huy động từ doanh nghiệp, cộng đồng dân cư và các nguồn vốn hợp pháp khác.

(4) Xây dựng hệ môi trường sinh thái nông thôn: Nam Định đã thực hiện tốt công tác vận động quần chúng nhân dân tham gia xây dựng môi trường sinh thái nông thôn. Xuất phát từ cách làm của Hải Hậu là một trong những huyện được công nhận NTM trong top đầu cả nước đã xây dựng mô hình “Nhà có số, phố có tên; đường có điện, có hoa; sông không rác; cán bộ chuyên cần; nhân dân đồng thuận”.

Đến nay, Nam Định đã nhân rộng mô hình này thành phong trào rộng khắp trên địa bàn nông thôn. Hàng loạt các con đường đã được các cấp Hội, đoàn thể và nhân dân trồng hoa ven đường. Hầu hết các tuyến đường giao thông nông thôn đã được nhân dân đóng góp đầu tư hệ thống đèn đường chiếu sáng; 100% các xã, thị trấn đã có các nhà đầu tư đã và đang xây dựng các nhà máy nước sạch; 100% các xã, thị trấn đều có lò đốt rác sinh hoạt. Các dòng sông và kênh mương thường xuyên được dọn dẹp rác thải nên đã dần lấy lại sự hiền hòa của các dòng chảy vùng nông thôn.

(5) Về tạo công ăn việc làm, tăng thu nhập cho người dân nông thôn: Cùng với việc vận động nhân dân hiến đất, góp đất xây dựng cơ sở hạ tầng, Nam Định cũng đã tạo được sự đồng thuận của nhân dân trong việc dành quỹ đất để xây dựng các khu đô thị trung tâm các thị trấn, thị tứ; phát triển công nghiệp, tiểu thủ công nghiệp và làng nghề nông thôn với mục tiêu: Tạo công ăn việc làm, tăng thu nhập cho người nông dân ngay trên mảnh đất quê hương mình, mà các cụ vẫn nói “Ly nông, bất ly hương”.

THEO ĐOÀN HỒNG PHONG
(Ủy viên BCH Trung ương Đảng, Bí thư Tỉnh uỷ, 
Trưởng đoàn Đoàn đại biểu Quốc hội tỉnh Nam Định)