Thủy sản: Chắt chiu cơ hội thị trường

Năm 2019, ngành thủy sản đã triển khai một khối lượng lớn công việc nhằm vượt qua thách thức lớn của ngành.

Mặc dù toàn ngành đang phải đối mặt với nhiều khó khăn về thị trường xuất khẩu, nhất là thị trường Trung Quốc, đồng thời phải gánh vác thách thức lớn trong công tác gỡ “thẻ vàng” của EC về chống khai thác IUU.

Ngày 26/12, Tổng cục Thủy sản (Bộ NN-PTNT) đã tổ chức hội nghị tổng kết công tác năm 2019, triển khai kế hoạch công tác năm 2020.

Năm 2019, khó khăn nổi bật nhất với thủy sản là ngành hàng cá tra và tôm đối mặt với nhiều thách thức khi giá nguyên liệu giảm trong khi giá nhiên liệu tăng. Cuộc chiến thương mại Mỹ - Trung đã ảnh hưởng đến ngành nông nghiệp nói chung và các mặt hàng thủy sản nói riêng; rào cản kỹ thuật của một số nước NK đã ảnh hưởng không nhỏ tới hoạt động XK thủy sản…

Tuy nhiên, ngành thủy sản cũng có những thuận lợi như thời tiết đối với nuôi trồng, khai thác thủy sản, nhiều thị trường tiêu thụ, XK thủy sản chủ lực của nước ta tương đối ổn định…

Theo Tổng cục Thủy sản, ước năm 2019, tốc độ tăng giá trị SX thủy sản đạt 6,25% so với năm 2018, tổng sản lượng đạt khoảng 8,15 triệu tấn, tăng 4,9%, trong đó sản lượng sản lượng khai thác đạt 3,77 triệu tấn, tăng 4,5%, nuôi trồng đạt 4,38 triệu tấn, tăng 5,2%. Kim ngạch XK thủy sản ước đạt 8,6 tỷ USD.

Về tôm nước lợ, từ đầu tháng 3 đến tháng 9/2019 giá tôm giảm do một số nguyên cạnh tranh từ XK của Ấn độ và Ecuador và sản lượng tồn kho từ năm 2018. Trong khi Trung Quốc bắt đầu siết chặt kiểm soát chất lượng, truy suất nguồn gốc tại biên giới và diễn biến khó lường của cuộc chiến tranh thương mại Trung - Mỹ.

Trước tình hình đó, Tổng cục Thủy sản đã đánh giá sâu diễn biến thị trường, kịp thời có định hướng SX, tiêu thụ tôm, đưa ra khuyến cáo người nuôi tôm tuân thủ kỹ thuật, mùa vụ, tăng cường các biện pháp chăm sóc, quản lý, kiểm soát môi trường nuôi, ổn định SX và thực hiện hợp tác, liên kết theo chuỗi để gắn SX với thị trường, giảm thiểu rủi ro đối với sản phẩm XK.

Cùng với việc nhu cầu thị trường nhích lên, sản lượng tôm và giá tôm trong nước và thế giới được cải thiện, tạo đà cho XK tôm những tháng cuối năm 2019 và đầu năm 2020. Ước cả năm, diện tích nuôi đạt 720 nghìn ha, sản lượng tôm nước lợ ước đạt 750 nghìn tấn, bằng 98,3% (tôm sú là 270.000 tấn, tôm chân trắng 480.000 tấn).

Đối với cá tra, năm 2019 ngành hàng cá tra đối mặt với nhiều khó khăn, thách thức như diện tích ương giống, nuôi thương phẩm ở một số địa phương tăng dẫn đến dư cung, kim ngạch XK sang một số thị trường lớn như Hoa Kỳ, Trung Quốc bắt đầu giảm từ tháng 3/2019, Ả Rập xê út vẫn đóng cửa đối với sản phẩm thủy sản Việt Nam. Bên cạnh đó, một số quốc gia lân cận đã phát triển mạnh nuôi cá tra, dẫn tới việc giá cá tra nguyên liệu giảm từ cuối tháng 3 đến nay, sau 2 năm tăng trưởng liên tục.

Trước tình hình đó, Tổng cục Thủy sản đã chỉ đạo các tỉnh triển khai một số giải pháp để duy trì mục tiêu tăng trưởng năm 2019, đồng thời phối hợp tăng cường kiểm tra điều kiện chế biến, XK sản phẩm cá tra.

Đồng thời, triển khai Đề án cá tra 3 cấp, hình thành các chuỗi liên kết SX cá tra, thực hiện Đề án sản phẩm quốc gia cá da trơn. Nhiều DN, cơ sở nuôi đã chủ động điều chỉnh giảm mật độ thả nuôi, giảm lượng thức ăn. Với các biện pháp đó, sản lượng thu hoạch cá thương phẩm vẫn duy trì được ở mức như năm 2018.

Bên cạnh đó, việc cơ quan thanh tra An toàn thực phẩm thuộc Bộ Nông nghiệp Hoa Kỳ chính thức công nhận hệ thống quản lý ATTP và kiểm soát sản phẩm cá và cá Siluriformes của Việt Nam là tương đương với hệ thống quản lý, kiểm soát ATTP của Hoa Kỳ đã tạo điều kiện cho việc XK cá tra những tháng cuối năm 2019 và tạo tiền đề thuận lợi cho năm 2020.

Theo Tổng cục Thủy sản, tổng diện tích nuôi cá tra năm 2019 dự kiến đạt 6,6 nghìn ha (tăng 22,2% so với năm 2018), sản lượng đạt 1,42 triệu tấn, tương đương với năm 2018. Kim ngạch XK dự kiến đạt 1,9 tỷ USD, giảm khoảng 12% so với cùng kỳ 2018.

Về nuôi biển (cá biển, nhuyễn thể, tôm hùm, rong biển, cua ghẹ...), năm 2019 tiếp tục có sự tăng trưởng tốt, ước diện tích nuôi biển 57.000ha, 4,5 triệu m3 lồng sản lượng 470 nghìn tấn trong đó (nhuyễn thể 41,2 nghìn ha, sản lượng 300 nghìn tấn; tôm hùm 2,6 triệu m3 lồng, 1,5 nghìn tấn; rong biển 10.150ha, sản lượng 120 ngàn tấn). Các đối tượng nuôi khác có giá trị kinh tế như cá nước lạnh, cá rô phi, nhuyễn thể, tôm càng xanh, tôm hùm... tiếp tục phát triển ổn định, góp phần nâng cao sản lượng, giá trị của ngành.  

Gỡ “thẻ vàng” vẫn còn nhiều mối lo

Năm 2019, ngành thủy sản đã triển khai một khối lượng lớn công việc nhằm vượt qua thách thức lớn của ngành, đó là gỡ “thẻ vàng” của EC về chống đánh bắt IUU. Với những nỗ lực đồng bộ của ngành thủy sản cũng như các địa phương, kết quả EC đã quyết định giữ “thẻ vàng” đối với thủy sản Việt Nam trong năm 2019.

Mặc dù vậy trong thời gian tới, việc gỡ “thẻ vàng” cho thủy sản Việt Nam vẫn đang là vấn đề còn tồn tại rất nhiều khó khăn, hạn chế của ngành thủy sản Việt Nam, đặc biệt là năm 2020.

Theo đó, một số vấn đề tồn tại cấp bách mà EC đã cảnh báo Việt Nam cần phải triển khai quyết liệt, có hiệu quả và chuyển biến rõ hơn nữa trong thời gian tới, đó là công tác lắp đặt thiết bị giám sát hành trình đối với tàu cá có chiều dài từ 15m trở lên (phải hoàn thành trong năm 2020); công tác kiểm soát tàu cá trên biển và tàu cá ra vào cảng…

Đây là những vấn đề được đánh giá rất khó khăn và sẽ gặp nhiều vướng mắc trong quá trình triển khai trong thời gian tới, và là vấn đề mà EC đánh giá phía Việt Nam triển khai chưa đồng đều và sẽ tăng cường kiểm tra trong thời gian tới.

Bên cạnh đó, việc truy xuất nguồn gốc hải sản xuất khẩu theo chuỗi ở tất cả các công đoạn từ khai thác trên biển tới chế biến, XK cũng là vấn đề mà EC cho biết sẽ tăng cường giám sát, với yêu cầu phía Việt Nam cần phải khớp nối đồng bộ các giải pháp truy xuất nguồn gốc đối với tất cả thị trường mà Việt Nam XK chứ không chỉ riêng thị trường Liên Minh Châu Âu.

Liên quan đến vấn đề gỡ “thẻ vàng” cho thủy sản, bà Phan Thị Huệ, Vụ trưởng Vụ Pháp chế (Tổng cục Thủy sản) lo ngại: Năm 2020, việc Việt Nam nỗ lực hoàn thiện hệ thống văn bản quy phạm pháp luật liên quan đến ngành thủy sản, đặc biệt là thực thi Luật Thủy sản một cách đồng bộ là điều kiện hết sức quan trọng để phía EC xem xét, giữ nguyên “thẻ vàng”.

Tuy nhiên hiện nay, việc triển khai thực thi các hệ thống pháp luật về thủy sản tại các địa phương nhìn chung đang hết sức chậm. Ý thức chấp hành của ngư dân đối với các quy định pháp luật về nghề cá còn rất kém… Trong khi đó, nhiều quy định pháp luật hiện nay còn có liên quan đến nhiều bộ ngành khác, gây rất nhiều khó khăn trong quá trình triển khai.

“Khâu truyền thông về chống khai thác IUU trong thời gian qua ở trong nước chúng ta đã làm khá tốt. Tuy nhiên thời gian tới, cần phải có kế hoạch đẩy mạnh hơn nữa việc truyền thông về thực thi chống đánh bắt IUU mà Việt Nam đã và đang thực hiện ra cộng đồng quốc tế”, bà Huệ đề xuất.