Vấn nạn xâm phạm bản quyền giống trái cây: Đừng để nước đến chân mới nhảy

Như muối bỏ biển

Thực tế khảo sát và đánh giá của Cục Trồng trọt, Bộ NN-PTNT, sau hơn 10 năm là thành viên của UPOV, Việt Nam mới chỉ có vài trăm giống cây trồng được cấp bằng bảo hộ. Mặc dù đến nay công tác bảo hộ giống cây trồng (BHGCT) đang có chuyển biến tích cực, một số giống cây trồng, giống cây ăn quả đã được đăng ký bản quyền nhưng so với chủng loại vô cùng phong phú trên cả nước thì vẫn chỉ như… muối bỏ biển, chưa đáp ứng được yêu cầu.

Việc bảo hộ hiệu quả giống cây trồng sẽ giúp ngành trái cây VN thu về thêm hàng tỷ USD trong tương lai.

Theo Văn phòng BHGCT – Cục Trồng trọt, Việt Nam đã xây dựng hệ thống BHGCT quốc gia từ đầu năm 2000, nhưng các giống đăng ký bảo hộ mới chủ yếu là cây lương thực như lúa, ngô...; còn giống cây ăn quả thì số đơn đăng ký bảo hộ không đáng kể. Do đó, dẫn đến tình trạng xâm phạm bản quyền giống cây ăn quả diễn ra khá phổ biến nhất là ở khu vực phía Nam, nhưng vẫn chưa được quản lý bảo vệ tích cực.

Ông Nguyễn Thanh Minh, Chánh Văn phòng BHGCT (Cục Trồng trọt) cho rằng, đây là hành vi vi phạm nghiêm trọng quyền BHGCT, cần phải được cơ quan chức năng quan tâm giải quyết. Đã đến lúc vấn đề bảo hộ bản quyền giống cây trồng, cây ăn quả, có giải pháp căn cơ để bảo vệ nguồn gen quý. Tuy nhiên, vấn đề bảo hộ ở nước ngoài họ tiến hành khá đơn giản, thì tại Việt Nam lại vô cùng phức tạp, nông dân muốn gì trồng nấy, việc xâm phạm bản quyền diễn ra khá phổ biến. Chính điều này đã khiến nhiều giống cây trồng quý “made in Việt Nam” đã bị đánh cắp một cách rất dễ dàng.

“Nếu Việt Nam thực hiện tốt các vấn đề liên quan đến bảo hộ giống cây trồng thì đương nhiên uy tín thương hiệu của sản phẩm được bảo hộ được nâng lên rất nhiều. Đồng thời, về lâu dài nông dân sẽ được lợi nhờ bán sản phẩm giá trị cao. Tuy nhiên, hiện mức giá chia sẻ tác quyền còn khá thấp, mới chỉ là… tượng trưng. Theo tôi, nếu một DN đã mua bản quyền bảo hộ giống cây trồng như với trái thanh long thì sẽ có quyền yêu cầu cơ quan hải quan giám sát các DN xuất khẩu trái thanh long nếu có dấu hiệu vi phạm quyền sở hữu trí tuệ”, ông Minh nói.

Trao đổi với NNVN, ông Nguyễn Văn Hòa, Phó Viện trưởng Viện NC Cây ăn quả miền Nam (SOFRI) cho biết: “Kinh nghiệm của New Zealand, họ đặc biệt quan tâm đến vấn đề bản quyền giống, đấy là điều kiện tiên quyết để thành công trong kinh doanh trái cây. Do vậy, các giống thanh long cao cấp trong dự án New Zealand đang triển khai với SOFRI sẽ được bảo hộ và thương mại hóa tại Việt Nam cũng như trên thế giới theo mô hình thương mại sản xuất có kiểm soát”.

Theo ông Hòa, việc bảo hộ bản quyền giống lẽ ra đã phải được triển khai từ lâu chứ không phải đến bây giờ mới đề cập. Muốn đẩy mạnh việc này thì trước mắt phải tạo xây dựng chính sách “cởi trói” cho các khâu thủ tục đăng ký bảo hộ, thay đổi mạnh mẽ trong khâu quản lý, thủ tục hành chính. Đồng thời, Nhà nước cần có chính sách hỗ trợ XTTM, đăng ký bản quyền, đổi mới xây dựng thương hiệu. Cần thúc đẩy đầu tư một ngân hàng gen quốc gia và tạo cơ chế thông thoáng hơn cho các đơn vị, nhà khoa học nghiên cứu giống cây trồng mới…  

Khuyến khích đăng ký bảo hộ

Theo Cục Trồng trọt, hiện nay khuyến khích vấn đề BHGCT nhằm bảo vệ quyền lợi của nhà tạo giống xem như một động lực nhằm phát triển các giống cây trồng được cải tiến cho nông nghiệp, nghề làm vườn và lâm nghiệp. Điều này rất cần thiết, hiệu quả về mặt chi phí trong việc cải thiện năng suất và chất lượng các loại giống cây trồng.

Ông Lê Thanh Tùng - Phó Cục trưởng Cục Trồng trọt nhấn mạnh: “Việc thực hiện bảo hộ giống cây trồng hiệu quả sẽ góp phần tạo ra nhiều giống cây trồng mới có các đặc tính tốt phục vụ sản xuất, lợi ích cho nông dân và cộng đồng. Tuy nhiên, đến nay vì nhiều lý do mà việc đăng ký bảo hộ giống cây ăn quả mới vẫn còn rất hạn chế. Ngành nông nghiệp các địa phương cần quan tâm hơn việc BHGCT, đây không chỉ là công tác quản lý nhà nước mà còn là quyền lợi quốc gia".

PGS.TS Nguyễn Minh Châu, nguyên Viện trưởng SOFRI cho rằng: “Vấn đề bản quyền đối với giống cây trồng đã được áp dụng ở nhiều nước phát triển. Khi tạo ra một giống mới, các đơn vị nghiên cứu sẽ bán quyền khai thác giống này cho một công ty để họ tổ chức khai thác. Công ty sẽ toàn quyền khai thác theo hướng của họ và cũng là đơn vị duy nhất được quyền tổ chức sản xuất, bán cây giống hay xuất khẩu trái cây sau này”.

Theo ông Châu, Luật Sở hữu trí tuệ liên quan đến bản quyền giống cây trồng đã quy định rõ là không có một cá nhân, tổ chức nào được phép trồng, kinh doanh loại giống đó mà không có sự thỏa thuận đối với công ty mua bản quyền. Việc một công ty mua quyền khai thác giống ở các nước phát triển là động lực rất lớn để các viện nghiên cứu tiếp tục cho ra những giống mới tốt hơn.

Theo Văn phòng BHGCT, về công nhận giống và bảo hộ giống có sự khác nhau: Bảo hộ giống là bảo hộ cái quyền tác giả, quyền tạo ra giống cây trồng đó. Còn đơn vị, cá nhân khi được cấp quyền bảo hộ thì được độc quyền khai thác, được bán giống đó với giá cao hơn để thu lại vốn đầu tư và sử dụng tái đầu tư.