Dùng tiền cho nghiên cứu khoa học xây đê, làm đường…

PV: Thưa Bộ trưởng, đánh giá chung về phát triển KHCN hiện nay, nhiều người cho rằng, mức đầu tư thấp, dàn trải và hiệu quả chưa cao. Là người đứng đầu ngành, ông nghĩ sao về điều này?

Bộ trưởng Nguyễn Quân: Hàng năm, ngân sách Nhà nước dành cho hoạt động nghiên cứu chỉ có 2% tổng chi ngân sách, trong đó 10% trong số này dành cho KHCN, số còn lại là dành cho chi thường xuyên. Khoản này chi cho các đề tài nghiên cứu từ cấp Nhà nước, cấp Bộ, tỉnh, cơ sở… Đội ngũ làm nghiên cứu hiện có hơn 60.000 người hoạt động ở 1.600 tổ chức KHCN từ trung ương đến địa phương. Chính vì thế, chúng ta không có điều kiện đầu tư cho một sản phẩm nào đến khi nó trở thành sản phẩm chủ lực quốc gia được. Tất cả các nghiên cứu của chúng ta đều bị cắt khúc hoặc bị dàn trải.

PV: Vậy, theo Bộ trưởng để khắc phục tình trạng này chúng ta cần phải làm gì?

Bộ trưởng Nguyễn Quân: Luật khoa học và công nghệ (sửa đổi) phải điều chỉnh tình trạng nêu trên. Muốn làm được phải giao cho người nào đó có thẩm quyền. Vì vậy chúng tôi rất muốn Bộ KHCN phải được giao thẩm quyền về việc đề xuất với Bộ KH-ĐT phân bổ kinh phí phát triển, lựa chọn chỗ nào hiệu quả và không bị dàn trải. Chúng tôi cũng để  xuất để Bộ Tài chính phân bổ kinh phí sự nghiệp KH cho những tổ chức ăn nên, làm ra, cho những đề tài nghiên cứu nào đáp ứng được nhu cầu sản xuất, kinh doanh, phát triển kinh tế-xã hội. Nếu không có sự can thiệp và không giao thẩm quyền cho Bộ KHCN chắc chắn chúng ta vẫn lặp lại bài toán phân bổ dàn trải, và không có sản phẩm lớn.

PV: Đây có phải là điểm mấu chốt nhất mà dự thảo Luật KHCN sửa đổi đề cập tới, thưa Bộ trưởng?

Bộ trưởng Nguyễn Quân: Đây chỉ là một trong 3 điểm mấu chốt. Ngoài ra, còn là vấn đề đầu tư, cơ chế tài chính. Chúng ta đã hành chính hóa việc làm khoa học nên cán bộ KH cũng hưởng lương như tất cả những ngạch công chức, viên chức; đề tài KH như đề tài xây dựng cơ bản (làm cầu, làm đường). Làm như vậy đã dẫn đến việc cấp phát tài chính không đáp ứng được tiến độ của việc phê duyệt các đề tài của Bộ KHCN, cũng như không đáp ứng được đề xuất nhiệm vụ của các nhà khoa học khiến những người nghiên cứu cảm thấy nản lòng.

Vấn đề thứ ba là chính sách cho cán bộ hiện nay vô cùng bất cập. Chúng ta càng nói “quốc sách hàng đầu” thì cán bộ khoa học càng thiệt thòi. Hiện nay, cán bộ KH là giới duy nhất không có phụ cấp, không có chế độ ưu đãi gì về nhà cửa, lương bổng và các chính sách đặc thù khác. Cả 3 việc đó làm cho KH của chúng ta không thể phát triển được như mong muốn.

PV: Chúng ta đã nhìn ra được những bất cập và ai cũng mong muốn xóa bỏ những bất cập đó đi nhưng với nguồn lực hiện nay của đất nước rất eo hẹp thì liệu có thực hiện được các mục tiêu đã đặt ra, thưa Bộ trưởng?

Bộ trưởng Nguyễn Quân: Chỉ cần Quốc hội có quyết tâm cao, đồng thuận cao, thể hiện điều đó trong luật thì có thể giải quyết được. 2% tổng chi NS (khoảng 15.000 tỷ, tương đương 700 triệu USD) không phải là số tiền nhỏ. Nhưng nếu chúng ta cứ phân bổ như hiện nay thì chắc chắn không giải quyết được vấn đề. Còn nếu giao quyền cho Bộ KHCN và chúng tôi dám chịu trách nhiệm về việc ấy để cơ cấu lại 2% tổng chi NSNN. Khi được giao quyền một cách cụ thể, chúng tôi có cơ chế để huy động vốn đầu tư của DN. Chỉ cần 111 doanh nghiệp Nhà nước, các tập đoàn kinh tế, Tổng công ty 90-91 đầu tư cho KHCN thì chúng ta có thêm một nguồn tiền gấp đôi đầu tư từ ngân sách. Nhưng nếu không giao quyền thì hiện nay DN không bị bắt buộc, có trích quỹ nhưng cũng không dùng được vì qui định rất khó cho DN. Ví dụ, nếu DN trích 10 đồng thì Nhà nước ưu đãi 2,5 đồng thuế. Nhưng hiện nay Nhà nước quản lý cả 10 đồng ấy như là NSNN, trong khi 7,5 đồng là của DN (lợi nhuận sau thuế) nhưng Nhà nước lại bắt DN chi tiêu theo kiểu ngân sách 100%. Viettel hiện dành hơn 2.000 tỷ cho nghiên cứu KHCN nhưng không tiêu được vì qui định như vậy.

PV: Như vậy, hiện đang có nghịch lý, một mặt chúng ta thiếu tiền chi cho KHCN, mặt khác tiền ngân sách lại chi chưa hết, thưa Bộ trưởng?

Bộ trưởng Nguyễn Quân: Vì qui định ngặt nghèo quá nên nhiều khi không chi hết được. Đề tài muốn cấp tiền thì phải làm trước hàng năm, làm đề cương, thủ tục phê duyệt… đến lúc cấp tiền người ta không muốn làm nữa. Nhiều nhà KH đã từ chối làm vì nó mất tính thời sự, trượt giá. Chưa kể việc phân bổ vốn phát triển cho các bộ, ngành, địa phương hiện nay rất bình quân. Địa phương cần thì không có tiền. Địa phương được giao tiền thì không dùng được. Hà Nội và TP HCM thường không dùng tới 30% vốn đầu tư phát triển của KHCN nhưng năm nào cũng phân bổ nhiều.
 

PV: Ngoài ra còn có nguyên nhân nào khác khiến tiền chi cho KHCN chưa hiệu quả, thưa Bộ trưởng?

Bộ trưởng Nguyễn Quân: Thủ tục rườm rà, tiến độ cấp vốn quá chậm và nhiều khi không có sự quan tâm của lãnh đạo địa phương. Nhiều nơi có tiền nhưng dùng cho việc khác chứ không dùng cho KHCN, tiền cho đầu tư phát triển KHCN lại dùng làm đê, làm đường....

PV: Thực tế, một số công trình sau khi hoàn thành giai đoạn nghiên cứu lại khó đưa vào thực tiễn. Bộ trưởng nghĩ sao về vấn đề này?

Bộ trưởng Nguyễn Quân: Ai làm KH cũng đều hiểu rằng, trong KH, làm 10 công trình thì ứng dụng được vài cái thôi còn những cái khác phải chờ thời. Ví dụ, mình nghiên cứu tên lửa đẩy, nhiên liệu rắn nhưng mình chưa có tên lửa....

PV: Bộ trưởng đánh giá thế nào về sự phối hợp giữa nghiên cứu và chuyển giao hiện nay?

Bộ trưởng Nguyễn Quân: Hoạt động chuyển giao hiện nay đang dần thuận lợi với việc cho phép các nhà KH có thể lập DN và DN có thành lập các đơn vị nghiên cứu.

PV: Với những quyết tâm và động thái như vậy cộng với chủ trương coi giáo dục là quốc sách hàng đầu, theo Bộ trưởng sau bao lâu nữa Việt Nam sẽ có được sản phẩm chủ lực mang tầm cỡ quốc tế?

Bộ trưởng Nguyễn Quân: Nghị quyết của Đảng đã nói, tới 2020 chúng ta sẽ nằm trong top các nước dẫn đầu ASEAN về trình độ phát triển KHCN. Cơ bản lúc ấy, nếu chúng ta là nước có công nghiệp hiện đại thì chắc chắn chúng ta sẽ có các sản phẩm khoa học lớn đóng góp vào phát triển kinh tế-xã hội.

Một số lĩnh vực hiện nay chúng ta đang làm đã nằm ở top dẫn đầu ASEAN, thậm chí ở một vài lĩnh vực chúng ta đang ở top đầu thế giới. Ví dụ, Việt Nam nằm trong top 10 thế giới về dàn khoan, mổ nội soi, xuất khẩu gạo, cà phê, thủy sản, công nghệ đóng tàu được xếp hạng thứ 5 thế giới… Nhưng đó vẫn chỉ là những đỉnh nhọn đơn lẻ. Trên bình diện chung thì chúng ta còn thua kém các nước trong khu vực rất xa.

PV: Xin cảm ơn Bộ trưởng!