Cần xây dựng chợ đầu mối nông sản an toàn

Chú trọng chính sách phát triển

Theo Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và PTNT Trần Thanh Nam: “Chợ đầu mối nông sản là kênh tiêu thụ hiệu quả, kết nối được sản xuất với phân phối và tiêu dùng nông sản, đảm bảo chất lượng và vệ sinh an toàn thực phẩm, thúc đẩy không chỉ sản xuất nông nghiệp mà còn thương mại, dịch vụ phát triển. 

Trong mạng lưới chợ nông sản đã xuất hiện một số mô hình khá tốt, như chợ đầu mối nông sản Bình Điền ở TP. Hồ Chí Minh, nhưng thực tế còn nhiều hạn chế, chưa đáp ứng được yêu cầu phát triển của ngành nông nghiệp. Hệ thống cơ chế, chính sách để hỗ trợ thúc đẩy phát triển chợ đầu mối còn thiếu, nhất là cơ chế, chính sách để thu hút doanh nghiệp đầu tư và quản lý theo hình thức xã hội hoá. 

Vai trò của các doanh nghiệp, chính quyền địa phương, HTX trong việc hình thành chợ đầu mối, quản lý chợ dầu mối là rất quan trọng. Tuy nhiên, hiện còn nhiều khó khăn trong việc giải phóng mặt bằng để xây dựng chợ đầu mối, cũng như vấn đề vệ sinh an toàn thực phẩm. Bộ Nông nghiệp và PTNT đang phối hợp với Bộ Công Thương xây dựng đề án, hình thành cơ chế, chính sách để phát triển hệ thống chợ đầu mối”. 

Đồng quan điểm, ông Nguyễn Doãn Toản, Phó chủ tịch UBND TP. Hà Nội,  cho rằng, do quy mô nhỏ nên các chợ đầu mối, chợ có tính chất đầu mối chưa đảm nhận được chức năng đầu mối để tập trung các mối hàng cung cấp cho thị trường Hà Nội.

“Tổng lượng hàng hóa lưu thông qua 2 chợ đầu mối phía Nam và Minh Khai để phân phối cho thị trường Hà Nội chỉ chiếm chưa đến 30%. Tuy nhiên, việc kiểm soát chất lượng vệ sinh an toàn thực phẩm tại chợ còn nhiều bất cập. Một lượng không nhỏ hàng hóa kinh doanh tại chợ được các hộ dân tự sản xuất và mang đến chợ kinh doanh, gây khó khăn trong việc truy xuất nguồn gốc”, ông Toản chia sẻ.

Chưa phát huy tối đa vai trò

Ông Trần Duy Đông, Vụ trưởng Vụ Thị trường trong nước (Bộ Công Thương), nhấn mạnh, chợ có vai trò quan trọng, góp phần đáng kể trong việc thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội của từng địa phương nói riêng và cả nước nói chung. Chợ là nơi lưu thông hàng hóa, nơi cung cấp hàng hóa thiết yếu như lương thực, thực phẩm, hàng hóa tiêu dùng khác, đáp ứng nhu cầu của nhân dân, đồng thời tạo công ăn việc làm, gia tăng cơ hội sinh kế cho người dân và tạo nguồn thu cho ngân sách. Sự phát triển của chợ cũng được coi là yếu tố phản ánh tốc độ phát triển kinh tế - xã hội của địa phương.

Tại Việt Nam, chợ đầu mối có vai trò chủ yếu là thu hút, tập trung lượng hàng hóa lớn để tiếp tục phân phối tới các chợ dân sinh và các kênh lưu thông khác. Do vậy, chợ đầu mối có vai trò đặc biệt quan trọng thúc đẩy phát triển sản xuất tập trung và tiêu thụ hàng hóa, là nguồn cung cấp chủ yếu, đặc biệt là hàng nông sản cho thị trường tiêu thụ tại các thành phố lớn.

Chợ đầu mối được hình thành và tập trung ở vùng có quy mô dân số lớn, nhiều cơ sở tiêu thụ lớn, có đầu mối giao thông với hệ thống kết cấu hạ tầng phát triển hoặc vùng sản xuất nông sản tập trung, có sản lượng lớn và cơ cấu đa dạng.

Ngày nay, bên cạnh sự phát triển của thương mại điện tử và các dịch vụ kèm theo thì hoạt động của mạng lưới chợ nói chung, chợ đầu mối nói riêng vẫn tiếp tục thể hiện và khẳng định chức năng của mình trên thị trường. Chợ đầu mối là kênh tiêu thụ hiệu quả, kết nối sản xuất với phân phối và tiêu dùng; góp phần tạo chuyển biến tích cực trong hoạt động thương mại nông thôn, miền núi, vùng sâu, vùng xa và hải đảo, thúc đẩy các hoạt động thương mại, dịch vụ phát triển; nâng cao năng lực kinh doanh của các nhà bán buôn, bán lẻ, nâng cao sức cạnh tranh của doanh nghiệp trong nước; tham gia bình ổn giá thị trường; giải quyết việc làm cho nhiều lượt lao động trên địa bàn chợ hoạt động; là nơi kiểm tra, kiểm soát của các ngành chức năng nhằm đảm bảo chất lượng hàng hoá, vệ sinh an toàn thực phẩm đến tay người tiêu dùng…

Tuy nhiên, ông Đông chỉ rõ những tồn tại của chợ và chợ đầu mối: Cơ sở vật chất của đại đa số các chợ còn yếu kém, lạc hậu; công tác chuyển đổi mô hình quản lý chợ còn chậm; việc hỗ trợ đầu tư xây dựng, cải tạo, nâng cấp chợ rất khó khăn; công tác bảo đảm an toàn thực phẩm, truy xuất nguồn gốc của hàng hóa; phòng cháy chữa cháy, vệ sinh môi trường chợ, các dịch vụ cung cấp tại chợ còn rất hạn chế.

Phổ cập mã số, mã vạch hàng hóa

Thứ trưởng Trần Thanh Nam cho biết, tới đây, Bộ Nông nghiệp và PTNT sẽ có các buổi làm việc với các bộ ban ngành liên quan như Kế hoạch - Đầu tư, Công Thương và một số địa phương để có kế hoạch và xây dựng Đề án về xây dựng hệ thống mô hình chợ đầu mối đảm bảo an toàn vệ sinh thực phẩm tại những thành phố trung tâm và một số tỉnh vệ tinh để kết nối, từ đó nhân rộng.

“Xây dựng chợ đầu mối cần tiến hành từng bước, chậm nhưng chắc, làm sao xây dựng được chuỗi liên kết từ các địa phương, từ vùng nguyên liệu đến các trung tâm, siêu thị, chợ đầu mối để cung cấp và lan tỏa đến các thành phố, đảm bảo an toàn thực phẩm, lợi nhuận của người kinh doanh và người sản xuất”, ông Nam nói.

Về phía Bộ Công Thương, ông Trần Duy Đông cho hay, thời gian tới, để phát triển chợ đầu mối, cần giải quyết một số vấn đề sau: Hoàn thiện cơ chế, chính sách khuyến khích để thu hút nguồn vốn đầu tư phát triển chợ đầu mối; bố trí quỹ đất đủ để đáp ứng nhu cầu xây dựng chợ đầu mối với đầy đủ các khu chức năng; đầu tư, cải tạo nâng cấp cơ sở vật chất của chợ đầu mối khang trang, hiện đại nhằm đáp ứng nhu cầu của thị trường. Đồng thời, thay đổi phương thức mua bán, giao dịch tại chợ đầu mối theo hướng hiện đại, phát triển các dịch vụ như ngân hàng, bảo hiểm, giám định chất lượng hàng hóa và các dịch vụ thương mại khác tại chợ đầu mối. Tăng cường kiểm soát an toàn thực phẩm tại chợ và áp dụng các phương thức truy xuất hàng hóa kinh doanh tại chợ đầu mối; tăng cường quản lý và cải thiện tình hình vệ sinh môi trường của chợ đầu mối.

“Trong điều kiện mở cửa thị trường, hội nhập kinh tế, chợ đầu mối hiện nay không những phải chú trọng phát triển về mặt số lượng, mà đặc biệt cần chú trọng về mặt chất lượng nhằm đáp ứng nhu cầu thị trường trong bối cảnh mới. Bên cạnh việc mở rộng quy mô, chợ đầu mối cần chú trọng tổ chức hoạt động theo hướng chuyên nghiệp, hiện đại, tăng cường các dịch vụ phụ trợ, các khu chức năng”, ông Đông nhấn mạnh.

Đề xuất giải pháp để phát triển chợ đầu mối theo hướng hiện đại, hội nhập với kinh tế quốc tế, ông Bùi Bá Chính, phụ trách Trung tâm Mã số mã mạch quốc gia (Tổng cục Tiêu chuẩn đo lường chất lượng, Bộ Khoa học và Công nghệ), cho biết, để đảm bảo được mối liên kết, sự giao lưu chợ đầu mối của Việt Nam với các nước trên thế giới, các cơ sở kinh doanh trong chợ đầu mối cần được phổ cập mã số, mã vạch dán trên sản phẩm.

Mã vạch là một nhóm các vạch và khoảng trống song song đặt xen kẽ dùng để thể hiện mã số dưới dạng máy quét có thể đọc được. Mã số, mã vạch được thu nhận bằng một máy quét mã vạch, là một máy thu nhận hình ảnh của mã vạch in trên các bề mặt và chuyển thông tin chứa trong mã vạch đến máy tính hay các thiết bị cần thông tin này. Một trong những nhiệm vụ quan trọng nhất của doanh nghiệp khi áp dụng mã số, mã vạch là quản lý mã mặt hàng của mình theo nguyên tắc mỗi mã số tương ứng với một loại sản phẩm duy nhất, không được nhầm lẫn.

Theo khuyến cáo của các chuyên gia thương mại, khi mua bán hàng hóa, cần xem mã số, mã vạch để biết nước sản xuất hàng hóa, quốc gia, từ đó dễ dàng truy xuất được nguồn gốc sản phẩm.

Kinh nghiệm phát triển chợ đầu mối

Giám đốc các dự án quốc tế thuộc Công ty Rungis International, ông Florian de Saint Vincent, chia sẻ kinh nghiệm về phát triển chợ đầu mối. Ông đơn cử chợ đầu mối Rungis (Pháp) hiện có tổng doanh thu hơn 12 tỷ Euro mỗi năm, chiếm 30% sản lượng các loại rau, quả bán tại Pháp; có hơn 200 doanh nghiệp trong và ngoài nước tham gia hoạt động tại chợ... Vai trò của chợ đầu mối Rungis là  cung cấp thay thế cho các nhà bán lẻ độc lập; đảm bảo minh bạch về giá cả (được công bố hàng ngày); thúc đẩy đảm bảo vệ sinh an toàn thực phẩm... Tại đây, có nhiều sản phẩm, với tất cả phẩm chất đặc trưng, hỗ trợ sự đa dạng của các kênh phân phối; mở cửa cho thị trường xuất khẩu; sản xuất quá mức có thể được giải quyết khi cần thiết... 

Ông Vicent cũng chỉ ra thách thức đối với chợ đầu mối ở Việt Nam, đó là việc sử dụng đầu vào cho sản xuất nông nghiệp như thuốc kháng sinh, thuốc trừ sâu và phân bón hóa học bị lạm dụng, nhập khẩu bất hợp pháp… Ngoài ra, trình độ quản ký kém, thiếu khả năng truy nguyên và nhiễm chéo cũng là những yếu tố quan trọng trong việc không đảm bảo vệ sinh an toàn thực phẩm. Nhưng thách thức lớn nhất là thay đổi việc sản xuất của một số lượng lớn các nhà sản xuất nhỏ lẻ.

Chia sẻ kinh nghiệm phát triển chợ đầu mối ở các quốc gia tiên tiến, ông Ricardo Lopez Pietsch, đại diện Mercasa, tập đoàn sở hữu và quản lý 23 chợ đầu mối đang hoạt động khá tốt tại Tây Ban Nha, cho biết, một trong những thành công đáng chú ý nhất của tập đoàn là đảm bảo sự hiện diện của nông dân tại các chợ bán buôn ở những vùng mà nông nghiệp là quan trọng, trong khu vực dành riêng cho các nhà sản xuất trong Mercasa. Nhờ sự kết nối này, người nông dân sẽ hiểu rõ được nhu cầu thị trường, sản xuất ra các sản phẩm đạt tiêu chuẩn.

Hệ thống chợ ở Tây Ban Nha cũng có đầy đủ các kho chứa và kho lạnh, khu dịch vụ phụ trợ. Các khu chợ còn tập hợp các điểm bán lẻ hiện đại trong khu dịch vụ phụ trợ. Hoạt động đào tạo nghiệp vụ cho thương nhân và người phục vụ tại chợ được tiến hành thường xuyên. Việc kiểm tra, giám sát sức khỏe được thực hiện liên tục và có sự hiện diện của các thanh tra thú y để đảm bảo rằng các cơ sở, quy trình và xử lý sản phẩm tuân thủ yêu cầu của quy định hiện hành và thực hành tốt vấn đề vệ sinh an toàn thực phẩm. Đây là yếu tố quan trọng giúp chợ đầu mối hoạt động và phát triển tốt.