Làm thế nào để có những nông dân toàn cầu?

Vai trò hộ cá thể

Nhận định về thực trạng của nông nghiệp Việt Nam, TS Nguyễn Đỗ Anh Tuấn, Viện trưởng Viện Chiến lược Chính sách và Phát triển Nông nghiệp Nông thôn cho rằng còn rất nhiều khó khăn. Dễ thấy là đầu tư cho nông nghiệp ở nước ta vẫn còn nhiều yếu kém; tỷ lệ doanh nghiệp đầu tư vào ngành thấp (chỉ chiếm khoảng 1%), trong đó, tỷ lệ các doanh nghiệp vừa và nhỏ chiếm tỷ lệ cao, các doanh nghiệp với quy mô lớn vẫn còn rất ít. Khả năng tích lũy vốn của người nông dân còn ít, trong khi phải đối mặt với rủi ro sản xuất từ thiên tai, dịch bệnh, thị trường. Trong khi đó khả năng phục hồi của người nông dân chỉ được 50%, chủ yếu thông qua việc dùng tiền tiết kiệm hoặc thắt chặt chi tiêu, còn phần hỗ trợ từ việc tổ chức bảo hiểm chiếm tỷ lệ rất thấp. Ngoài ra, tỷ lệ ứng dụng khoa học công nghệ trong nông nghiệp ở nước ta vẫn còn thấp. Các mặt hàng nông sản xuất khẩu có hàm lượng công nghệ cao chỉ chiếm 15%, trong khi hàm lượng công nghệ thấp chiếm tới 60%. Đồng thời, hoạt động công nghiệp dịch vụ hỗ trợ nông nghiệp vẫn còn chậm phát triển.

Thu hoạch lúa bằng máy gặt. Ảnh: Thảo Nguyên.

Đó là những thách thức lớn mà người nông dân đang phải đối mặt, đòi hỏi người nông dân phải thay đổi, hướng đến sản xuất lớn, theo công nghệ hiện đại. Tuy nhiên, để đạt được hình ảnh đó, chuyên gia kinh tế Phạm Chi Lan đã phân tích thêm về quan điểm liên kết để cùng thắng trong kinh doanh, toàn cầu hóa làm cho cấu trúc kinh tế, trong đó có kinh tế nông nghiệp hoàn toàn thay đổi mà chủ chốt là việc hình thành chuỗi giá trị. Các mắt xích kinh tế không thể tách rời ra được mà phải cộng tác, hợp tác với nhau. Doanh nghiệp, nhà nông, nông dân nhỏ, ngân hàng, nhà khoa học… đều phải tham gia chuỗi. Điển hình cho việc này những năm gần đây ở Việt Nam là Tập đoàn Vingroup liên kết, hợp tác với các doanh nghiệp nhỏ, hợp tác xã, nông dân trong kinh doanh nông nghiệp. Về đường hướng phát triển nông nghiệp bền vững, thì phải đi từ từ, chứ không nhất thiết xóa bỏ ngay hộ cá thể. Dần dần đưa nông dân vào hợp tác xã. Nông dân nhỏ và doanh nghiệp vừa và nhỏ cùng hợp tác khai thác thị trường chứ không nhất thiết cứ phải là các tập đoàn lớn. Đó sẽ là cuộc chơi các bên sẽ cùng thắng. Cũng theo bà, nông nghiệp Việt Nam đến nay vẫn là ngành có lợi thế cạnh tranh mạnh nhất so với các ngành.      

Nâng tầm phát triển

Ông Matthias Halwart, Giám đốc Chương trình toàn cầu về Phát triển Nông nghiệp Bền vững của FAO cho rằng, “khi nói về tam nông, quan điểm của chúng tôi là không để ai tụt hậu, đặc biệt chú ý đến người nông dân sản xuất nhỏ, những người đang phải đối diện với nhiều thách thức”. Năm 2015, Đại hội đồng Liên hợp quốc thông qua mục tiêu phát triển bền vững trong đó có nông nghiệp có năng suất và bền vững, chú ý nâng cao sinh kế ở vùng nông thôn, đảm bảo an ninh lương thực và dinh dưỡng cho mọi người; giảm áp lực của tài nguyên và tăng sự chống chọi của nông dân đối với thiên tai. Muốn vậy, phải có sự chung tay nỗ lực của cả cộng đồng và thế giới.

Về chiến lược, nông nghiệp Việt Nam phải phát triển theo hướng tăng nhiều hơn về giá trị và giảm về chi phí đầu vào. Muốn làm được như vậy, theo chuyên gia kinh tế Phạm Chi Lan, Chính phủ phải kiến tạo vào 3 nhóm nội dung. Thứ nhất: Chính phủ phải kiến tạo chính sách, tạo không gian sân chơi công bằng, thông thoáng cho các nhà cùng vào cuộc chơi kinh doanh nông nghiệp. Thứ 2: Phải có một cơ chế chính sách đất đai khác đi để nông dân, doanh nghiệp tích tụ ruộng đất; bảo hộ quyền sử dụng đất đai mạnh mẽ nhất cho nông dân, doanh nghiệp. Chính phủ kiến tạo chính sách tín dụng. Phải bỏ nhiều tín dụng hơn cho nhà khoa học nghiên cứu, cho nông dân, doanh nghiệp phát triển sản xuất. Thứ 3: Chính phủ phải thể hiện hiệu quả vai trò giám sát; mở rộng quan hệ quốc tế nhằm gỡ bỏ những rào cản, mà lĩnh vực nông nghiệp nhiều rào cản nhất, đảm bảo các yếu tố hợp tác quốc tế trong khai thác các nguồn tài nguyên như nước…

Thứ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Trần Quốc Thắng thông tin, theo đánh giá của các tổ chức quốc tế, Khoa học và Công nghệ (KHCN) hiện tăng trưởng 30%. Nhưng làm thế nào KHCN phục vụ nông nghiệp, nông dân, nông thôn Việt Nam ngày càng phát triển hơn nữa cần phải có sự vào cuộc của các bộ, ngành. Bởi lĩnh vực nông nghiệp là lĩnh vực rất đặc thù. Hiện, Bộ KH&CN đã có những nghiên cứu giúp cho các doanh nghiệp và người dân, ngoài những công nghệ nước ngoài, Việt Nam đã làm chủ được công nghệ nghiên cứu giống cây, con. Do đó, năng suất lúa đạt 5,7 tấn/ha, rất cao so với các nước trên thế giới; trong nuôi trồng thủy sản, chúng ta đã sản xuất được các giống cá song, cá tra, tôm…; trong chế biến hạt điều, chè, nghệ… Từ nay đến năm 2020, Việt Nam sẽ có khoảng 1.200 công nghệ được chuyển giao, với khoảng 20.000 người được tiếp cận. Tuy nhiên, cần có sự phối hợp của nhiều bộ, ngành chúng ta mới có thể cạnh tranh được.

Chủ tịch Hội Nông dân Việt Nam Lại Xuân Môn cho biết để có thể bắt nhịp và đáp ứng tốt những yêu cầu ngày càng khắt khe của hội nhập sâu rộng, cần nghiêm khắc nhìn nhận, đánh giá và phân tích những hạn chế, yếu kém trong cả nhận thức, tư duy và hành động thì người nông dân thế hệ mới mới đủ sức trụ vững trên con đường hội nhập.