Khám phá cách làm giấy dó độc đáo từ cây dại của người Mường

Giấy dó của người Mường ở Lương Sơn (Hòa Bình) tồn tại với lịch sử hàng trăm năm nay. Để tạo ra được giấy dó người nghệ nhân phải tốn rất nhiều công sức và thời gian mới hoàn thành được.

Ngày nay với sự phát triển của các sản phẩm giấy công nghiệp đã dần lấn át những trang giấy dó vang bóng một thời. Với niềm đam mê nghề truyền thống, những nghệ nhân ở xóm Suối Cỏ (xã Hợp Hoà, huyện Lương Sơn, tỉnh Hòa Bình) vẫn tiếp tục gìn giữ, phát triển nghề của cha ông để lại.

Nghề làm giấy dó ở xóm Suối Cỏ, huyện Lương Sơn, tỉnh Hòa Bình đã có từ lâu đời nay.

Nghề làm giấy dó của người Mường ở Suối Cỏ tuy chỉ mới thành lập tổ sản xuất, không phát triển thành một làng nghề truyền thống, nhưng đã và đang tồn tại như một minh chứng cho đôi bàn tay khéo léo, tài hoa và những giá trị văn hoá lâu đời của người Mường.

Trao đổi với PV ông Nguyễn Văn Chúc, vừa là nghệ nhân, vừa là Tổ trưởng tổ sản xuất giấy dó Suối Cỏ (xã Hợp Hoà, huyện Lương Sơn) chia sẻ: Nghề làm giấy dó đã tồn tại từ hàng trăm năm về trước.

Thời đó, giấy dó được sử dụng trong các nghi lễ truyền thống như tết, ma chay, cưới hỏi. Mỗi tờ giấy chính là nguyên liệu để các nghệ nhân thể hiện các tác phẩm tranh vẽ tín ngưỡng phục vụ thờ cúng, tục treo tranh, hay sử dụng làm giấy sắc phong trong các lễ hội cấp sắc, hội xuân...

Giấy dó được người Mường làm từ cây Dướng.

“Giấy dó còn được đóng thành quyển để viết chữ Mường. Trải qua bao thế hệ, những cuốn sách làm từ giấy dó có thể đã rách nát bìa mà nét chữ vẫn không phai màu. Tuy nhiên theo thời gian và sự phát triển không ngừng của xã hội, những nét văn hóa dân tộc đặc sắc cùng nghề truyền thống ít nhiều bị mai một dần. Giờ đây, cả xóm chỉ còn 5 gia đình duy trì, phát triển nghề qua việc thành lập tổ sản xuất. 

Giấy dó là loại giấy rất đặc biệt, vì vậy quá trình sản xuất rất cầu kỳ. Để làm được sản phẩm giấy dó phải trải qua 35 công đoạn, từ việc lấy nguyên liệu, ngâm ủ đến làm ra sản phẩm cũng phải mất nửa tháng trời”- ông Nguyễn Văn Chúc, Tổ trưởng tổ sản xuất giấy dó Suối Cỏ cho biết thêm.

Ông Nguyễn Văn Chúc, Tổ trưởng tổ sản xuất giấy dó Suối Cỏ đang sản xuất giây dó.

Theo ông Chúc: Giấy dó được làm từ những nguyên liệu tự nhiên sẵn có như, cây dó và cây dướng (người Mường còn gọi là cây ráng). Theo thời gian, dụng cụ để làm giấy dó cũng được cải tiến dần để rút ngắn công đoạn sản xuất. Các dụng cụ chủ yếu là khuôn làm bằng vải, có nhiều kích cỡ khác nhau (30cm x 40cm, 60cm x 80cm, 60cm x 120cm), nồi nấu chất liệu giấy, máy khuấy nguyên liệu, tàu ngâm lề và bể seo bột giấy...

Giấy dó là nét văn hóa đặc sắc của người Mường cần được gìn giữ và phát huy.

Trong thời điểm Tết Nguyên đán ngày càng tới gần, gia đình nghệ nhân Nguyễn Văn Chúc lại tất bật chuẩn bị nguyên liệu làm giấy dó theo đơn đặt hàng của du khách. Công việc tuy vất vả, nhưng với nhận thức cần giữ gìn giữ bản sắc văn hoá dân tộc, ông vẫn luôn giữ ngọn lửa đam mê duy trì hoạt động sản xuất, để giới thiệu sản phẩm giấy dó đến với du khách thập phương tránh khỏi mai một.

 Bột giấy lỏng được đổ lên khuôn bên dưới có lót vải, tráng thật mỏng giống như tráng bánh cuốn. Sau đó được bóc ra, từng chồng giấy sẽ được ép rồi phơi khô.

Nghệ nhân Hoàng Thị Hậu, xóm Suối Cỏ (xã Hợp Hoà, huyện Lương Sơn), cho hay: “Khi cây dướng cao chừng 3 mét, chúng tôi chặt về và loại bỏ lá, cành, vỏ ngoài. Sau đó cắt phần vỏ giữa thành từng đoạn ngắn đem luộc. Bước tiếp theo tôi ngâm vỏ cây với vôi và đưa vào máy khuấy thành bột nhuyễn, đem lọc lấy nước trong (còn được gọi là lề) rồi cho vào đoạn ngâm lề trong tàu và seo giấy. Bình quân cứ 10 kg vỏ tươi hoặc 4 kg vỏ khô nguyên liệu sẽ làm ra khoảng 120 tờ giấy”.

Hiện nay, nghề làm giấy dó đang được các nghệ nhân xứ Mường gìn giữ và phát huy giá trị văn hóa đặc sắc của dân tộc.

Từ bàn tay khéo léo của người Mường, với những bí quyết riêng giấy gió tuy mỏng manh nhưng dai và bền hơn giấy sản xuất công nghiệp, nếu được bảo quản ở nơi khô ráo, giấy có thể để vài chục năm. Hiện nay giấy dó không đơn thuần là nguyên liệu để vẽ tranh, viết chữ; giấy dó dưới sự sáng tạo của các nghệ nhân đã trở thành sản phẩm phục vụ cho phát triển du lịch ở nhiều nơi trong cả nước.

Ngoài khu vực các tỉnh miền Bắc, giấy dó của người Mường Suối Cỏ còn được các công ty lữ hành, du lịch khu vực miền trung, miền nam như Huế, Hội An, Đà Nẵng, Lâm Đồng... tin tưởng lựa chọn.