Tổ chức lại sản xuất để ổn định đầu ra cho nông sản

2/3 khâu làm chưa tốt

Theo ý kiến của rất nhiều ĐB, thời gian qua, hàng loạt loại nông sản của ta như hành tím, dưa hấu, gần đây nhất là thịt lợn thường xuyên rơi vào tình trạng được mùa mất giá, phải “giải cứu”. Câu hỏi đặt ra cho các cơ quan quản lý nhà nước là có giải pháp nào để giải quyết triệt để tình trạng này hay không.

Trả lời câu hỏi này, Bộ trưởng Nguyễn Xuân Cường nêu rõ, hiện nay, Việt Nam có sức sản xuất nông nghiệp rất lớn nhưng lại yếu ở khâu tổ chức sản xuất và tổ chức thị trường.

Cụ thể, năng lực sản xuất các sản phẩm nông nghiệp của nước ta đã tăng mạnh trong thời gian qua như sản lượng thịt nói chung của Việt Nam đã tăng từ 3,4 triệu tấn lên 6 triệu tấn, cá tăng từ 1,8 triệu tấn lên 3,4 triệu tấn; một chục tỷ quả trứng... Riêng tốc độ tăng trưởng thịt lợn hiện nay đã cao hơn rất nhiều so với 10 năm trước. Từ nước có sản lượng thịt lợn thấp nhất trong khu vực ASEAN, tới nay, tổng đàn lợn đã đạt 4 triệu con. Thêm vào đó, nếu như trước đây, trong bữa ăn, thịt lợn chiếm khoảng 70-75% thì nay có nhiều sản phẩm khác như trứng, cá, thịt bò, nên tỉ lệ thịt lợn giảm xuống. Do đó, cung lớn hơn cầu.

Nguyên nhân thứ hai là khâu chế biến tách lìa với sản xuất và tái sản xuất. Liên kết trong sản xuất thịt lợn chỉ chiếm 20% ở khâu nuôi còn chế biến thì kém nhiều so với ngành hàng khác.

Nguyên nhân thứ ba là khâu xuất khẩu lợn còn hạn chế khi chỉ có thị trường ở 3 nước là Trung Quốc, Hồng Kông, Malaysia và ta cũng mới chỉ xuất khẩu được thịt lợn sữa. Lượng xuất khẩu thịt lợn cũng chỉ vào khoảng 200.000 tấn/năm.

Như vậy, trong 3 khâu của ngành nông nghiệp là sản xuất, chế biến, thị trường thì ta mới chỉ làm được tốt khâu đầu, hai khâu còn lại chưa tốt. “Để khắc phục được tình trạng này, Bộ NN&PTNT đang nỗ lực tổ chức lại sản xuất từng ngành hàng, nhưng việc này trong thời gian ngắn không thể tránh việc nơi này thừa cái này, nơi kia thừa cái kia” - Bộ trưởng Nguyễn Xuân Cường cho biết.

Lý giải thêm ý kiến của Bộ trưởng Nguyễn Xuân Cường, Bộ trưởng Bộ Công Thương Trần Tuấn Anh cho hay, để tìm thị trường tiêu thụ cho các sản phẩm nông sản, thời gian qua, Bộ Công Thương đã phối hợp với các Bộ, ngành thực hiện mở cửa thị trường xuất khẩu ở 2 khâu: thương mại (thuế xuất nhập khẩu); thủ tục hành chính và hàng rào kỹ thuật. Khâu thứ nhất là về thuế quan xuất nhập khẩu ta đã làm tốt, với nhiều mặt hàng đã giảm thuế về 0% sau 12 Hiệp định Thương mại tự do vào hàng loạt thị trường lớn. Nhờ đó, ta có dư địa để XK rất nhiều mặt hàng, trong đó có thịt lợn. Nhưng về hàng rào kỹ thuật thì nhiều sản phẩm của ta, đặc biệt là thịt lợn chưa bảo đảm chất lượng để các nước nhập khẩu từ Việt Nam.

“Hiện nay, ngay cả Trung Quốc cũng yêu cầu Việt Nam phải chứng minh vùng chăn nuôi không có dịch bệnh lở mồm long móng. Hiện Bộ NN&PTNT đang phối hợp với Tổ chức Thú y thế giới chứng minh điều kiện này, nhưng phải theo quy trình và cần thời gian” - Bộ trưởng Trần Tuấn Anh nhấn mạnh.

Tham gia trả lời và làm rõ hơn các giải pháp phát triển bền vững thị trường cho các sản phẩm nông nghiệp, Phó Thủ tướng Chính phủ Trịnh Đình Dũng cho rằng, bên cạnh những kết quả đạt được, ngành nông nghiệp còn nhiều tồn tại, nhất là vấn đề chất lượng và tính cạnh tranh của sản phẩm. Nguyên nhân cơ bản là do chất lượng quy hoạch chưa phù hợp với năng lực sản xuất, chưa gắn với nhu cầu thị trường. Đơn cử như sản lượng cà phê vượt 21%, hồ tiêu vượt 149% so với quy hoạch. Dự báo trong quy hoạch thiếu chính xác. Số lượng cao hơn, sản xuất chưa đạt yêu cầu quy hoạch nhưng vẫn không tiêu thụ được. Do vậy cần điều chỉnh quy hoạch.

Bên cạnh đó, việc thực hiện quy hoạch còn hạn chế. Hạ tầng phục vụ sản xuất nông nghiệp, công nghiệp dịch vụ nông thôn chưa đầu tư theo yêu cầu đặt ra (do nguồn vốn khó khăn); Tổ chức sản xuất, quy mô sản xuất manh mún; công nghiệp chế biến, áp dụng khoa học công nghệ còn hạn chế. Việc phát triển thị trường, xây dựng thương hiệu sản phẩm chưa tốt.

Mặt khác thị trường tiêu thụ sản phẩm nông sản của Việt Nam không ổn định; công tác quản lý nhà nước còn bất cập từ cơ chế chính sách, dự báo, điều chỉnh, quy hoạch...

Tổ chức lại sản xuất

Tiêu thụ nông sản là vấn đề cốt lõi trong phát triển. Lâu nay tình trạng được mùa mất giá, gây khó khăn lớn cho nông dân. Do đó cần một giải pháp tổng thể nâng cao tiêu thụ sản phẩm” - Phó Thủ tướng Trịnh Đình Dũng nhấn mạnh.

Theo Bộ trưởng Nguyễn Xuân Cường, thời gian tới, Bộ NN&PTNT xác định cần phải xây dựng thành công ba trục sản phẩm để tạo đột phá cho ngành này. Cụ thể, nhóm thứ nhất là sản phẩm chủ lực quốc gia gồm những sản phẩm có kim ngạch xuất khẩu từ 1 tỷ USD trở lên.

Ở nhóm sản phẩm này, Bộ sẽ phải rà soát lại từ việc quy hoạch, thể chế, cơ chế, chính sách cho đến xác định những doanh nghiệp hạt nhân để từ đó xây dựng vùng nguyên liệu, đẩy nhanh hơn ứng dụng khoa học công nghệ, làm sao để tập trung phát triển 10 mặt hàng có giá trị quốc gia lớn với mục tiêu không chỉ tăng trưởng nhanh mà còn tạo ra điều kiện bền vững.  

Ở nhóm sản phẩm cấp tỉnh, Bộ sẽ cùng với các tỉnh phối hợp xây dựng những vùng nguyên liệu, xác định những đối tượng lợi thế của từng tỉnh, từ đó tập trung nhóm giải pháp tổng thể vào để đưa những mặt hàng này thành những mặt hàng chủ lực của địa phương, làm sao tham gia góp vào chuỗi sản xuất sâu và cùng với những mặt hàng quốc gia để tăng thêm khối lượng xuất khẩu. Sản phẩm chủ lực cấp tỉnh như vải thiều Bắc Giang, nhãn lồng Hưng Yên, na dai Lạng Sơn, xoài Cao Lãnh (Đồng Tháp)… tới đây sẽ được xây dựng theo hướng mỗi địa phương có 1 - 2 sản phẩm.

Cuối cùng, ở nhóm sản phẩm vùng/miền, gồm những đặc sản nhưng có quy mô nhỏ, sẽ được xây dựng và phát triển gắn với xây dựng nông thôn mới ở xã theo mô hình “mỗi làng, xã một sản phẩm”.

Phó Thủ tướng Trịnh Đình Dũng nhấn mạnh thêm, để nâng cao năng lực cạnh tranh của ngành nông nghiệp và của từng sản phẩm là yêu cầu tất yếu, cần phát triển đạt mục tiêu chất lượng, giảm chi phí, nâng cao hiệu quả cạnh tranh. Muốn vậy phải hình thành vùng sản xuất tập trung, quy mô  lớn. Đồng thời tiếp tục hoàn thiện thể chế, chính sách. Tạo điều kiện cho doanh nghiệp, nông dân tiếp cận các nguồn lực như vốn, đất đai, tài nguyên, khoa học công nghệ (KHCN)… bình đẳng.

Phó Thủ tướng yêu cầu, các cơ quan quản lý cũng cần rà soát toàn diện nhằm phát huy tiềm năng lợi thế, gắn quy hoạch với nhu cầu thị trường theo tiêu chuẩn quốc tế, có kế hoạch hóa vốn đầu tư cho hạ tầng nông nghiệp. Bên cạnh đó tổ chức lại sản xuất theo hướng liên kết chuỗi giá trị, nhân rộng mô hình công nghệ hữu cơ, công nghệ cao. Đẩy mạnh liên kết 5 nhà là nhà nông, nhà nước, nhà khoa học, doanh nghiệp và nhà băng, lấy hợp tác xã là trung tâm của sự phát triển, cung cấp dịch vụ đầu vào, có chính sách điều tiết hỗ trợ người nông dân còn khó khăn.

Bên cạnh đó, cần tăng cường nghiên cứu chuyển giao KHCN; tổ chức lại hệ thống thương mại phân phối trong nước; nâng cao nguồn nhân lực, đào tạo cho người dân nắm bắt thị trường.

Bộ trưởng Nguyễn Xuân Cường nhấn mạnh thêm, việc phát triển thị trường không phải là nhiệm vụ của riêng Bộ Công Thương. Cho nên thời gian tới, Bộ NN&PTNT đề xuất thành lập Cục Chế biến và phát triển thị trường, từ đó góp phần cùng Bộ Công Thương tìm đầu ra ổn định cho nông sản.