Xây dựng hợp tác xã kiểu mới ở Lào Cai

Bài 1: Bình mới rượu cũ?

Mô hình HTX kiểu mới đóng góp ngày càng lớn đối với kinh tế của Lào Cai, đặc biệt góp phần nâng cao đời sống vật chất, tinh thần của nhân dân trên địa bàn. Tuy nhiên, bên cạnh những HTX hoạt động hiệu quả, cũng có không ít HTX còn duy trì hoạt động theo kiểu hình thức, cầm chừng. Vấn đề đặt ra cho Lào Cai là cần nhanh chóng tìm ra nguyên nhân, từ đó khắc phục được thực trạng này.

Chưa xuất phát từ nhu cầu thực tiễn

Sau 3 năm triển khai Luật HTX năm 2012 (có hiệu lực từ 1.7.2013), Lào Cai luôn tích cực tổ chức rà soát, đánh giá thực trạng, phân loại theo nhóm các HTX... Bên cạnh đó, Liên minh HTX tỉnh cũng đẩy mạnh tuyên truyền, tập huấn, phổ biến và hướng dẫn thực hiện các văn bản pháp luật về Luật HTX kiểu mới; thực hiện các chính sách hỗ trợ, khuyến khích thành lập mới mô hình kinh tế tập thể. Đến nay, toàn tỉnh có 315 HTX, trong đó có 100 HTX nông nghiệp, chiếm 32% tổng số HTX. Với vốn điều lệ trên 91 tỷ đồng và số lượng xã viên lớn gồm 5.128 người, các HTX nông nghiệp đã và đang chứng minh được vai trò nòng cốt của mình về phát triển kinh tế tập thể, giải quyết việc làm, nâng cao thu nhập cho người lao động. Qua đó góp phần đáng kể làm thay đổi diện mạo nông thôn, thúc đẩy việc hoàn thành tiêu chí số 13 trong Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới (NTM).

Bàn luận thêm về HTX kiểu mới, nhiều chuyên gia cho rằng, theo Luật HTX năm 2012, với mô hình kiểu mới được áp dụng rộng rãi thì nông nghiệp Việt Nam có khả năng chuyển sang một giai đoạn phát triển mới về chất, có tính đột phá, vì HTX kiểu mới khắc phục được những yếu kém kéo dài suốt 30 năm qua. Nhưng để chuyển đổi mô hình sang HTX kiểu mới vẫn là bài toán khó. Qua khảo sát của Ban chỉ đạo phát triển kinh tế tập thể tỉnh, số HTX nông nghiệp làm ăn hiệu quả rất ít, nhiều HTX hoạt động trì trệ, cầm chừng, chưa tạo được bước đột phá trong phương án sản xuất, kinh doanh, tạo ra lợi nhuận ròng thấp.

Lý giải về tình trạng này, Phó Chủ tịch Liên minh HTX tỉnh Lào Cai Nguyễn Khắc Dũng cho rằng, vì nhiều lý do, khiến quá trình chuyển đổi các HTX sang kiểu mới ở Lào Cai gặp bất cập. Thực tế, nếu có chuyển đổi, cũng chỉ là chuyện bình mới rượu cũ, không xuất phát từ nhu cầu thực tiễn mà chuyển đổi theo mệnh lệnh từ trên ban xuống. Đa số các HTX đều được “cầm tay chỉ việc” làm thủ tục chuyển đổi, không có sự chủ động. Mặt khác, sau khi chuyển đổi, nhiều HTX chỉ thay đổi tên gọi các chức danh trong bộ máy quản lý như Ban chủ nhiệm thành Ban quản trị, chức danh chủ nhiệm, phó chủ nhiệm thành giám đốc, phó giám đốc còn hoạt động vẫn theo cơ chế cũ. Hầu hết các HTX không phát triển thêm được dịch vụ mới, thậm chí còn giảm bớt so với trước. “Nguyên nhân chủ yếu do mức vốn góp của xã viên thấp, phần lớn các HTX không có khả năng tích luỹ vốn để tái đầu tư vào sản xuất, kinh doanh, thiếu cơ sở vật chất, quy mô sản xuất nhỏ lẻ; sức cạnh tranh của dịch vụ trên thị trường thấp... Vì vậy, thực trạng yếu kém của các HTX vẫn khó thay đổi trong một sớm, một chiều” - Ông Dũng cho biết thêm.

Xã viên HTX chăn nuôi Làng Gạo, xã Xuân Quang, Bảo Thắng, Lào Cai trao đổi kinh nghiệm chăn nuôi

Ảnh: Trọng Hiếu

Khó sáp nhập, giải thể

Theo quy định của Luật HTX, đến ngày 1.7.2016, những HTX không chuyển đổi theo Luật; những HTX không hoạt động trong 12 tháng liên tục, hoặc không bảo đảm đủ số lượng thành viên tối thiểu sẽ phải giải thể. Tuy nhiên, việc thực thi Luật còn là bài toán khó. Xoay quanh câu chuyện làm gì để không có HTX yếu kém, theo Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn tỉnh Lào Cai Tô Mạnh Tiến, hiện nay, nhiều HTX hoạt động kém hiệu quả đã ngừng hoạt động nhưng chưa được giải thể gây tâm lý e ngại, ảnh hưởng đến các HTX khác, đặc biệt là các HTX nông nghiệp. Trong khi đó, việc giải thể các HTX này rất khó do không còn bộ máy quản lý, hồ sơ HTX. Một số địa phương lo ngại khi giải thể các HTX sẽ mất đi một chỉ tiêu để được công nhận xã đạt chuẩn NTM.

Bên cạnh đó, khi thực hiện sáp nhập các HTX yếu kém cũng không hề đơn giản, vì nhiều HTX còn liên quan đến nợ ngân hàng. Việc định giá lại tài sản, vốn góp của các xã viên không được đánh giá đúng với thời điểm hiện tại và sau khi sáp nhập, hễ nhắc tới vốn góp bổ sung để củng cố lại hoạt động của các HTX thì các xã viên tỏ ra không mặn mà, hứng thú. Thực sự, việc sáp nhập, giải thể các HTX yếu kém phải cần lộ trình, không thể ngày một, ngày hai có thể làm được - ông Tiến chia sẻ.

Đồng quan điểm trên, theo Phó Chủ tịch Liên minh HTX Lào Cai Nguyễn Khắc Dũng, một thực trạng khác đang tồn tại trên địa bàn là nhiều HTX nông nghiệp có bộ máy quản lý đều là người một nhà, các xã viên thực chất là công nhân đi làm thuê, không có vốn góp nhưng vẫn trên danh nghĩa là HTX để được hưởng các chính sách hỗ trợ của Nhà nước như vay vốn, đào tạo tay nghề, sử dụng quỹ đất, ưu đãi về thuế thu nhập... Bởi lẽ, HTX là mô hình kinh tế tập thể, đeo trên mình danh nghĩa tập thể vì mục tiêu cộng đồng, cho nên khi giải thể những HTX kiểu như doanh nghiệp núp bóng HTX là rất nan giải. Vì vậy, hoạt động của HTX muốn đạt hiệu quả cao trước hết định hướng quản lý phải tốt, ngay từ khi hình thành phải đúng bản chất, không để xuất hiện những manh nha, ý tưởng vụ lợi của một số cá nhân, một số nhóm núp bóng HTX. Từ đó tạo môi trường lành mạnh trong hoạt động của HTX và tạo niềm tin cho người dân có thêm động lực tham gia vào mô hình kinh tế tập thể.

Theo Trọng Hiếu - Lê Tùng/daibieunhandan.vn