Quảng Bình: Ngồi "cà phê cà pháo" ngắm loài vượn suýt tuyệt chủng

Nơi voọc sống cạnh người

Vào làng Thiết Sơn (xã Thạch Hóa) mùa này, chúng tôi cứ ngỡ như mình đã lạc vào xứ sở thần tiên. Thượng nguồn sông Gianh uốn cong ôm ấp xóm làng bé nhỏ nép mình dưới những chân núi xanh ngắt, cao vút. Những ngọn lèn Dàn Vượn, Nước Lặn, Khe Đá, Hung Cùng, Sẩm Mè, Cửa Hung, Cây Gạo, Tang Bồng... trùng điệp, nối tiếp nhau tạo thành một dãy núi dài soi bóng xuống dòng sông Gianh, đẹp như một bức tranh thủy mặc. Những người lớn tuổi nhất ở làng cho biết, những ngọn lèn đó là nơi cư trú và sinh trưởng của loài voọc đen má trắng (voọc Hà Tĩnh), người làng quen gọi là loài vượn.

Đàn voọc ngày càng sinh sôi nhờ sự bảo vệ của những người dân tâm huyết ở Thạch Hóa và Đồng Hóa.

Cụ Nguyễn Văn Đồng (79 tuổi) kể lại, ngày xưa, loài vượn nhiều vô kể, chúng sống yên bình, kiếm ăn và đùa nghịch trên những lèn đá. Chúng có hàng chục đàn, mỗi đàn được dẫn dắt bởi một con đực đầu đàn chiếm cứ một ngọn lèn làm lãnh địa riêng. Hình như loài này chỉ ăn các loại lá cây rừng mà không ăn các loài quả như các loài linh trưởng khác.

Chúng sống hiền lành và rất dạn dĩ với con người. Người dân ở đây ngày nào đi chăn bò, đi làm ruộng mà chẳng nhìn thấy chúng. Nhiều lúc chúng xuống sát chân lèn, ngồi trên những ngọn cây vặt lá ăn và xem con người điều khiển trâu bò cày ruộng cả buổi xem chừng thích thú lắm. Nhưng, đôi khi chính những đàn vượn lại đánh nhau để tranh giành lãnh thổ. “Có một lần, tui đi chăn bò ở thung lũng giữa chân lèn Nước Lặn và Khe Đá.

Cũng như mọi ngày, hai bên lèn đá vẫn vang lên những âm thanh xào xạc quen thuộc, tui vẫn biết 2 bên lèn đá cạnh nhau thường có 2 đàn vượn đang kiếm ăn nên không để ý lắm. Bỗng dưng, những tiếng hú inh ỏi vang lên liên hồi, tiếng cành cây răng rắc bởi những cú chuyền cành nhanh, liên tục của đàn vượn làm cả khu rừng như náo loạn. Tui đảo mắt nhìn về phía đó, thấy 2 đàn vượn đang lao vào đánh nhau hăng lắm

Một lúc sau, từ phía núi, tui giật mình khi nhìn thấy 2 con vượn lớn đang đuổi nhau chạy về phía mình. Tui chưa kịp phản ứng thì con vượn chạy trước đã lao vào ôm lấy chân tui. Thân hình con vượn lúc đó máu me be bét, nó vừa ôm chân tui vừa ngước đôi mắt nhìn tui như van lơn, cầu cứu. Cũng lúc đó, con vượn phía sau trườn tới thì khựng lại vừa nhìn vừa hú vang.

Khi đó tui mới cầm con roi trên tay xua con vượn thắng trận đi. Một lúc sau, con vượn thua trận mới buông chân tui ra và cúi đầu hục hục chạy về phía ngọn núi ngược đường với con vượn thắng trận…”, cụ Đồng kể lại.

Cộng đồng bảo vệ

Cũng theo cụ Đồng, ngày xưa, voọc nhiều là vậy nhưng những năm chiến tranh bom đạn tàn phá, đặc biệt là những năm gần đây, với những đồn thổi về những “thần dược” từ các bộ phận của loài linh trưởng, đàn voọc Hà Tĩnh ở Thạch Hóa và Đồng Hóa đã bị những thợ săn dùng súng, đặt bẫy tận diệt một cách không thương tiếc.

Đã một thời gian khá dài, người dân ở Thạch Hóa không còn thấy sự hiện diện của đàn voọc trên những ngọn lèn thân quen. Từ chỗ dạn dĩ với con người, chúng đã tìm cách lẫn vào những hốc núi, nhưng vẫn không thể yên thân bởi những tay thợ săn thiện xạ…

Năm 2012, sau nhiều năm phục vụ trong quân đội, về hưu, ông Nguyễn Thanh Tú lại về làng Thạch Hóa. Nhớ lại ký ức những năm tháng tuổi thơ cùng bạn bè chăn bò bên chân núi, ông Tú cất công đi tìm đan voọc.

Một ngày, hai ngày và nhiều ngày sau đó, ông Tú vẫn không thấy tăm hơn đàn voọc ở đâu. Đang tuyệt vọng thì một hôm, sau cả buổi sáng lội rừng mỏi nhừ chân, ông Tú ngả người trên một tảng đá nghỉ ngơi. Đang thả hồn theo một bản nhạc phát ra từ chiếc điện thoại di động, bất chợt ông nhìn thấy những chấm đen di động đang tiến về phía ông ngày càng gần... rất gần.

Trước mắt ông Tú là một đàn voọc gần chục con mình đen tuyền, đuôi dài, hai má trắng, đỉnh đầu có chòm lông đen hất lên. Ông Tú reo lên vì mừng, ký ức của tuổi thơ đã trở về, không phải trong giấc mơ mà là hiện thực.

Là bộ đội biên phòng có trên 16 năm công tác ở tuyến rừng biên giới Quảng Bình, ông Tú từng được dự các lớp tập huấn nhận diện các loài động vật đặc hữu, quý hiếm, nên ông biết đàn voọc ở quê mình mà bà con quen gọi vượn chính là voọc Hà Tĩnh (loài linh trưởng quý hiếm có trong Sách đỏ) đang được pháp luật bảo vệ nghiêm ngặt. Cũng từ đó, ông Tú đã đưa ra một quyết tâm là phải bỏ công bảo vệ đàn voọc dù chẳng ai phân công ông…

Những ngày luồn rừng, leo núi bảo vệ đàn voọc, ông Tú biết được ở xã Đồng Hóa có anh thợ săn khét tiếng có biệt tài bắn voọc. Thế là ông Tú tìm gặp anh thợ săn này, đem toàn bộ kiến thức về loài voọc, giải thích rõ với người thợ săn đây là loài đặc biệt quý hiếm, có tên trong Sách đỏ, được pháp luật bảo vệ, là tài sản quốc gia, ai săn bắt chúng sẽ bị pháp luật trừng trị, đi tù chứ chẳng chơi đâu. Lúc đầu người thợ săn cũng không chịu nghe, bởi đây là một nghề dễ kiếm tiền.

Thế nhưng, sau nhiều lần trò chuyện, cảm hóa, người thợ săn là anh Nguyễn Văn Hồng (xã Đồng Hóa) đã hiểu ra, không những bỏ hẳn nghề thợ săn mà còn cam kết cùng ông Tú bảo vệ đàn voọc. Ngoài anh Hồng, ông Tú còn “lôi kéo” được nhiều người khác như ông Sửu, ông Nam… vào đội cộng đồng bảo vệ voọc không công của mình.

Uống cà phê ngắm voọc

Sau một thời gian được bảo vệ nghiêm ngặt bởi ông Tú và tổ bảo vệ cộng đồng, đàn voọc Hà Tĩnh ở Thạch Hóa sinh sôi một cách kỳ lạ. Từ chỗ chỉ có một đàn với khoảng hơn 10 con ông Tú tìm thấy ở lèn Cây Gạo năm 2012, đến nay hầu như tất cả các lèn đá ở Thạch Hóa đều ghi nhận có sự xuất hiện của những đàn voọc. Từ chỗ phải xa lánh con người, bây giờ  ngày nào cũng có thể nhìn thấy đàn voọc Hà Tĩnh xuất hiện bên lèn đá, sát những chân ruộng nơi họ cày bừa, chăn thả trâu bò…

Đoàn các nhà khoa học từ các vườn thú ở Đức, Bỉ và Ấn Độ đến Thạch Hóa ngắm voọc.

Những ngày có mặt tại Thạch Hóa và Đồng Hóa mới đây, chúng tôi  tận mắt chứng kiến tại 5 địa điểm ngẫu nhiên cách xa nhau đồng thời  xuất hiện 5 đàn voọc Hà Tĩnh với đàn thấp nhất đếm được 12 cá thể, đàn nhiều cũng lên tới 30 cá thể, trong đó có rất nhiều con nhỏ. Chúng chuyền cành, ngồi vắt vẻo trên những ngọn cây vặt lá để ăn và nghỉ ngơi trên những tảng đá mà không hề tỏ ra sợ sệt con người như trước đây.

Có mặt cùng với chúng tôi tại Thạch Hóa và Đồng Hóa thời gian này còn có một đoàn người nước ngoài 9 người đến từ các nước Đức, Bỉ và Ấn Độ. Họ mang theo ống nhòm, máy ảnh hiện đại, ung dung cùng ngồi uống cà phê dưới mái hiên nhà anh Nguyễn Văn Hồng (xã Đồng Hóa) và thích thú ngắm, ghi hình đàn voọc đang chuyền cành, ăn lá và đùa nghịch cách đó chưa đầy 200m.

Ông Nguyễn Thanh Tú, nhóm trưởng nhóm cộng đồng bảo vệ đàn voọc, cho biết, từ khi ông đứng ra cùng cộng đồng bảo vệ đàn voọc, ngôi nhà nhỏ của ông trở thành nơi hội tụ của những người yêu loài linh trưởng đến từ khắp nơi trên thế giới. “Họ có thể là những nhà khoa học đến từ các vườn thú trên thế giới, như: Đức, Bỉ…, hay chỉ đơn giản là những nhà nhiếp ảnh, nhà báo…

Nhưng tất cả mọi người đến đây đều rất thân thiện, yêu thiên nhiên và đặc biệt là rất yêu loài voọc ở Thạch Hóa này. Bằng chứng là nhiều người cả ngày ghi hình đàn voọc mà quên cả đói. Cũng có bạn ở tận trong Sài Gòn bay ra, gặp lúc trời mưa, đàn voọc không ra ăn, phải ở nhà tôi chờ liền mấy ngày…”, ông Tú chia sẻ.