Cho vay theo chuỗi giá trị

Trong bối cảnh biến đổi khí hậu toàn cầu và tình trạng thiếu lương thực, thực phẩm cũng như biến động giá của những mặt hàng này trở thành những vấn đề nóng bỏng thực sự, nhiều quốc gia đang phải nhìn nhận lại vai trò của phát triển nông nghiệp.

Tại Việt Nam, trong những năm qua, ngành nông nghiệp luôn đóng vai trò hết sức quan trọng đối với sự phát triển kinh tế - xã hội của đất nước. Vai trò ấy được thể hiện đặc biệt rõ trong những thời điểm kinh tế khó khăn và nông nghiệp được xem là một trong những trụ đỡ cho nền kinh tế và an sinh xã hội.

Nông nghiệp, nông thôn, nông dân (tam nông) luôn có nhu cầu rất lớn về vốn đầu tư nói chung và vốn tín dụng nói riêng để phát triển. Chính vì vậy, trong những năm gần đây, Chính phủ và NHNN đã có nhiều chính sách, biện pháp nhằm hướng tín dụng và đầu tư vào ngành này. Cho vay tam nông luôn nằm trong những lĩnh vực được khuyến khích, ưu tiên hàng đầu. Và nhận thấy tiềm năng của khu vực này, ngày càng có nhiều TCTD muốn hướng dòng vốn vào lĩnh vực này.

Theo một số thống kê, tín dụng cho lĩnh vực tam nông trong năm 2012 vừa qua vẫn duy trì được tốc độ tăng trưởng tốt. Ví dụ tại An Giang, dư nợ cho vay lĩnh vực tam nông của các NHTM trên địa bàn tỉnh này đạt trên 12.565 tỷ đồng, chiếm 43,9% tổng dư nợ tính đến cuối năm 2012.

Tuy nhiên, cũng phải thẳng thắn nhìn nhận, mức độ “mặn mà” của các TCTD trong cho vay nông nghiệp, nông thôn còn rất hạn chế. Nguyên nhân có lẽ không phải vì các ngân hàng thiếu vốn hay bị các lĩnh vực khác hút hết mà có lẽ chủ yếu vì các rủi ro và đặc trưng của tam nông.

Một nghiên cứu gần đây của Tổ chức Tài chính Quốc tế (IFC) đã chỉ ra: Mật độ dân số thấp; phân tán về địa lý; hạn chế về tiếp cận thị trường và thông tin giá cả; mức độ đa dạng cây trồng thấp; sản xuất còn nhỏ lẻ, manh mún chính là những đặc trưng cơ bản khiến cho chi phí hoạt động và rủi ro cao hơn khi cho vay tam nông.

Bên cạnh đó, ngoài các rủi ro về thị trường, ngành nông nghiệp còn có nhiều rủi ro bất định khác như rủi ro thời tiết, rủi ro mùa vụ... Các hộ gia đình (HGĐ) nông dân thường là những đối tượng nghèo, thu nhập theo mùa vụ và rất phụ thuộc vào các yếu tố như thời tiết, thị trường...

Do đó, việc nắm rõ sự lưu chuyển tiền tệ của hộ gia đình nông thôn là yếu tố quan trọng để giảm thiểu rủi ro trong cho vay đối với các hộ gia đình nông thôn.

Cũng theo nghiên cứu của IFC, đối tượng nông dân có rủi ro thấp nhất là những người có mức đa dạng hóa cây trồng cao, làm nhiều mùa vụ trong năm và có phương tiện tưới tiêu; đối tượng rủi ro trung bình là những người có mức đa dạng cây trồng vừa phải và làm hơn một mùa vụ trong năm. Ngược lại, những đối tượng nông dân rủi ro cao là những người chỉ có nguồn thu theo mùa vụ do không hay ít đa dạng hóa cây trồng.

Lựa chọn chiến lược, cho vay phù hợp

Theo kinh nghiệm và khuyến nghị của IFC, các ngân hàng muốn thúc đẩy tín dụng nông nghiệp trước hết nên lựa chọn những khu vực có tiềm năng cao về nông nghiệp với các đặc trưng như: Có cây trồng đa dạng, triển khai được nhiều vụ mùa trong năm và có điều kiện tưới tiêu, thủy lợi nội đồng tốt. TCTD nên lựa chọn cho vay trước với những đối tượng nông dân có rủi ro thấp như đề cập ở trên.

Đồng thời, cần thiết lập quan hệ hợp tác chiến lược trong các lĩnh vực sản xuất nông nghiệp để giảm thiểu rủi ro thị trường; quan hệ chặt chẽ với các đơn vị làm dịch vụ kỹ thuật để giảm thiểu rủi ro người vay và kết nối, hợp tác chặt chẽ với các công ty bảo hiểm để giảm thiểu rủi ro thời tiết, dịch bệnh.

Ngoài ra, để tiết kiệm chi phí, cần xây dựng được cầu nối giữa ngân hàng và khách hàng, triển khai các ngân hàng di động và sử dụng các đại lý tín dụng cho vay chứ không nhất thiết phải mở các chi nhánh ở mọi nơi.

Một trong các chiến lược cho vay nông nghiệp rất phổ biến và mang lại hiệu quả trên thế giới hiện nay là cho vay theo chuỗi giá trị. TCTD trên cơ sở nắm bắt được các cơ hội và rủi ro trong nông nghiệp; các phân tích và dự báo về từng thời kỳ cụ thể để lựa chọn cho vay theo các công đoạn, các khâu trong chuỗi giá trị.

Ví dụ, ngân hàng có thể cho vay trước thu hoạch (gồm cho vay người cung ứng nguyên liệu đầu vào hoặc cho người nông dân trực tiếp vay) hay cho thế chấp bằng hàng hóa, động sản (cho vay thương lái và chế biến), hoặc cũng có thể dưới hình thức tài trợ thương mại (phục vụ quá trình tiêu thụ, phân phối các sản phẩm nông nghiệp).

Để giảm thiểu rủi ro, các TCTD cần xác định rõ có biện pháp đối phó với từng loại rủi ro có thể xảy ra. Đơn cử như để đối phó với rủi ro thời tiết, bên cạnh việc phải lựa chọn kỹ các vùng có mức đa dạng hóa cao, có điều kiện tưới tiêu tốt, cần có các hình thức bảo hiểm phù hợp với từng loại cây trồng, vật nuôi.

Hay như để hạn chế rủi ro thị trường, cần hợp tác chặt chẽ với các đơn vị trong chuỗi giá trị để tăng cường tiếp cận và bám sát với nông dân; bảo đảm mức giá và dự báo tốt sản lượng mùa màng; có cơ chế duy trì vốn vay để bảo đảm nông dân thanh toán đầy đủ đúng hạn...

Mặt khác, các ngân hàng cũng cần tiến hành tốt công tác quản trị rủi ro chiến lược trong cho vay tam nông. Theo các chuyên gia IFC, thông thường cứ khoảng 5-7 năm, ngành nông nghiệp lại có một cú sốc mang tính chu kỳ.

Điều này đòi hỏi ban lãnh đạo ngân hàng cần có các cam kết dài hạn, “chung thủy” với lĩnh vực nông nghiệp, đặc biệt trong những thời điểm xảy ra thiên tai, dịch bệnh. Đồng thời TCTD cần lập quỹ dự phòng đặc biệt để đối phó với những nguy cơ mang tính chu kỳ hoặc bất thường có thể xảy ra.

Theo ông Panos - chuyên gia tài chính và quản lý rủi ro nông nghiệp của IFC, bản thân ngân hàng phải hiểu rất rõ về nông nghiệp, phân tích được các hàng hóa, chuỗi giá trị quan trọng trên thị trường nông nghiệp cũng như các rủi ro liên quan thì mới đưa ra được các chiến lược và biện pháp cho vay hiệu quả nhất trong lĩnh vực này.

“Ngân hàng cũng phải phân nhóm được đối tượng cho vay và lựa chọn các đối tượng và mắt xích phù hợp nhất với mình để cho vay ra. Bên cạnh đó, cho vay chỉ có ý nghĩa khi nó mang lại lợi ích cho cả người cho vay và người được vay. Vì vậy cho vay nông nghiệp sẽ rất hấp dẫn khi có kết nối với các cải tiến công nghệ để nâng cao được sản lượng, chất lượng hàng hóa”, chuyên gia này khuyến nghị.