Không được ép bà con vào hợp tác xã

• UBTV Quốc hội thảo luận về dự thảo Luật Hợp tác xã (sửa đổi)

Theo chương trình, Dự thảo Luật Hợp tác xã (sửa đổi) sẽ được Quốc hội thông qua vào 20/11/2012. Đây là một trong những Dự thảo luật thu hút sự quan tâm đặc biệt của dư luận. Bởi nó không chỉ có tác động đến hơn 10.000 hợp tác xã (HTX), cùng hàng triệu thành viên đang hoạt động, mà còn quyết định đến xu hướng phát triển HTX trên toàn quốc trong thời gian tới.

Hiện, Dự thảo luật được cho là xây dựng trên một quan điểm mới về mô hình HTX so với luật hiện hành. Đó là mô hình HTX kiểu mới, với nội hàm hợp tác không chỉ mang tính kinh tế, mà còn đậm tính xã hội.

Hợp tác xã không phải doanh nghiệp

Luật HTX năm 2003 có khẳng định HTX là một loại hình doanh nghiệp, nhưng Dự thảo Luật HTX (sửa đổi) lần này không coi HTX là loại hình doanh nghiệp. Theo Thứ trưởng Bộ KHĐT Đặng Huy Đông: Qua thực tiễn gần 10 năm triển khai Luật trong cuộc sống, định nghĩa về HTX như vậy đã dẫn đến áp dụng sai, ảnh hưởng đến sự phát triển của HTX ở nước ta.

Thứ trưởng Bộ KHĐT Đặng Huy Đông (Ảnh: Quang Trung)

Vì thế, ông Đông cho biết, khái niệm mới về HTX được đưa ra trong Dự thảo Luật lần này trên cơ sở tham khảo kinh nghiệm trên thế giới và bài học rút ra từ thực tiễn ở Việt Nam. “Dự thảo mới này sẽ đưa phong trào HTX đi đúng quỹ đạo cần có của nó”- ông Đông tin tưởng.

Là một trong những người trực tiếp soạn thảo Dự thảo Luật HTX (sửa đổi) này, ông Nguyễn Minh Tú, Vụ trưởng Vụ HTX, Bộ KHĐT phân tích thêm về đặc tính cơ bản để khẳng định HTX không phải là doanh nghiệp (DN): Việt Nam có Luật HTX độc lập với Luật Doanh nghiệp. Tại điều 103 của Bộ Luật Dân sự có nói HTX và các loại hình DN đều là tổ chức kinh tế.

Vì thế HTX và DN có những đặc điểm giống nhau (tự chủ, tự chịu trách nhiệm, phải đăng ký, phải có điều lệ…). Tuy nhiên, để HTX trở thành một tổ chức riêng biệt, khác với DN, nó có đặc trưng riêng. Do đó, nếu quy định HTX là loại hình DN thì sẽ lẫn với tổ chức được quy định theo Luật Doanh nghiệp.

Cạnh đó, tại điều 4 của Luật Doanh nghiệp quy định, DN là một tổ chức kinh tế nhằm mục đích sinh lợi. Trong khi đó, tổ chức HTX nhằm mục đích tạo ra lợi ích cho các thành viên, lợi nhuận chỉ là một phương tiện để hoạt động.

Hơn nữa, theo ông Đông: “Nếu HTX là DN thì không cần làm Luật HTX, chỉ cần Luật Doanh nghiệp hiện hành viết thêm vào các loại hình DN có HTX”.

Khẳng định DN và HTX khác nhau về bản chất, ông Đông phân tích: DN đi theo lợi nhuận, còn HTX đi theo lợi ích. Lợi nhuận sẽ được chia theo tỷ lệ đóng góp ban đầu. Còn HTX mang lại lợi ích cho xã viên thông qua các dịch vụ của HTX mang lại.

Ví dụ: Một HTX nông nghiệp chỉ sử dụng 2 dịch vụ chung là làm đất và thu hoạch. Nhờ dịch vụ này, thay vì bà con phải chi phí 500.000 đồng/sào ruộng cho 2 khâu này, nay chỉ phải trả 140.000 đồng/sào ruộng. Như vậy, bà con tiết kiệm được 360.000 đồng/sào ruộng, nhờ dịch vụ HTX dùng chung mang lại. Lợi ích này xã viên được hưởng ngay từ khi sử dụng dịch vụ.

Nguyễn Minh Tú, Vụ trưởng Vụ HTX, Bộ KHĐT (Ảnh: Quang Trung)

Dư luận đang băn khoăn về động lực để phát triển cho mô hình HTX khi mà Dự thảo Luật này quy định HTX không đặt lợi nhuận hàng đầu. Ông Tú cho biết, sẽ không có gì trở ngại. Bởi xã viên là những người đặt hàng về sản phẩm, dịch vụ đối với HTX. HTX thực hiện nghĩa vụ sản xuất, kinh doanh theo đơn đặt hàng của xã viên của mình. HTX hoạt động tự chủ, tự chịu trách nhiệm trên thị trường. Dự thảo Luật HTX quy định HTX tự chủ hoạt động vừa mang lại lợi ích cho thành viên, đồng thời có hiệu quả tích lũy cho bản thân mình tự phát triển.

Đặc biệt, theo ông Tú, tư liệu sản xuất vẫn là của bà con, nhưng vào HTX dùng chung các dịch vụ sẽ giảm chi phí, do đó lợi nhuận tăng lên. HTX giống DN ở phần quản trị kinh doanh của HTX. Nhưng trong quan hệ với bà con trong HTX khác với quan hệ trong DN.

Trong Dự thảo Luật HTX (sửa đổi) mới này còn đặt ra hạn chế cung cấp sản phẩm dịch vụ của HTX ra bên ngoài. Điều này cũng khiến dư luận đặc biệt băn khoăn về tính hợp lý và bền vững của HTX.

Ông Tú giải thích: Quy định này là để HTX hình thành trên cơ sở trước hết đáp ứng nhu cầu chung của xã viên trong HTX về sản phẩm, dịch vụ. Điều này làm nên cốt lõi của tổ chức HTX. Khi HTX bán sản phẩm, dịch vụ cho đối tác không phải thành viên HTX thì giao dịch đó nhằm mục đích lợi nhuận, phải được điều chỉnh bằng Luật Doanh nghiệp.

Nhấn mạnh việc không thể tồn tại HTX đồng thời thực hiện 2 mục đích vừa mang lại lợi ích cho thành viên, vừa mang lại lợi nhuận, ông Tú cho rằng: Hai mục đích này có phần mâu thuẫn nhau, thậm chí triệt tiêu lẫn nhau. Chính vì thế, Dự thảo Luật HTX (sửa đổi) lần này đưa ra phần hạn chế những giao dịch ra bên ngoài với đối tác không phải xã viên của HTX để HTX tập trung vào phục vụ xã viên. “Nếu thành viên không thuộc HTX muốn được hưởng các dịch vụ của HTX thì HTX thực hiện nguyên tắc mở để kết nạp thêm thành viên vào HTX”.

Tuy nhiên, ông Tú cũng lưu ý, Dự thảo Luật HTX (sửa đổi) này cũng định ra cách thức để cho HTX có thể làm ăn kinh doanh như DN. Đó là cho phép HTX mua cổ phần, góp vốn thành lập các DN trực thuộc mình để hoạt động sản xuất kinh doanh như DN. Điều này không hề mâu thuẫn mà tạo ra HTX có 2 tổ chức: một tổ chức phục vụ xã viên HTX, một tổ chức do HTX sinh ra và được điều chỉnh bằng Luật DN.

Nhấn mạnh đặc trưng tự nguyện của các thành viên tham gia HTX, ông Đông cho biết: Chúng tôi tin tưởng với cách làm mới của mô hình HTX mới theo Dự thảo Luật này. Đó là tư liệu sản xuất không quốc hữu hóa, nhưng khi tư liệu sản xuất này gia nhập HTX thì được nâng cao về thương hiệu, uy tín, giá trị và được bán đến khách hàng cuối cùng với giá cao nhất. HTX phải mang lại lợi ích thiết thực thì bà con sẽ tham gia. Không được ép buộc bà con vào hợp tác xã. 

Để phát triển mô hình HTX, ông Đông cho biết: Cần thuyết phục, nhất là bằng các mô hình có hiệu quả thực sự, để bà con tin và tham gia phát triển HTX. “Nếu chỉ giơ túi tiền hỗ trợ của Nhà nước làm mồi nhử sẽ không thành công phát triển mô hình HTX, vì hết tiền hỗ trợ sẽ hết mô hình”.

Và, “muốn phát triển bền vững, tự thân HTX phải sống trên đôi chân của mình. Nhà nước chỉ là bà đỡ và hỗ trợ về: xây dựng mô hình, đào tạo con người quản lý, khoa học kỹ thuật, đầu ra, thương hiệu sản phẩm, thị trường…”- ông Đông lưu ý./.