Vực dậy trái cây vùng Nam bộ

Khu vực ĐBSCL có khoảng 288.300 ha cây ăn quả, cho sản lượng khoảng 7 triệu tấn/năm, chiếm 70% tổng sản lượng trái cây cả nước. Nhiều loại trái cây được biết đến với chất lượng ngon như vú sữa, bưởi, sầu riêng, xoài, thanh long, chôm chôm, măng cụt, quýt, cam sành, khóm (dứa)... được trồng khắp các tỉnh, thành Nam bộ. Trong đó, tỉnh Tiền Giang được mệnh danh là "Vương quốc trái cây" khi toàn tỉnh có gần 70.000 ha đất trồng cây ăn quả, cho sản lượng trên 1 triệu tấn/năm.

Theo ông Cao Văn Hóa – Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn tỉnh Tiền Giang, tiềm năng cây ăn quả của tỉnh là rất lớn. Hầu hết các loại cây trái vùng nhiệt đới thì Tiền Giang đều có cả. Tiền Giang cũng là địa phương tập trung nhiều giống cây ăn quả “có tiếng”, có giá trị xuất khẩu, như vú sữa Lò Rèn, khóm Tân Lập, xoài cát Hòa Lộc, thanh long Chợ Gạo, sơri Gò Công, bưởi long Cổ Cò, sầu riêng, nhãn xuồng, chôm chôm... Hiện thu nhập bình quân của nhà vườn trồng cây ăn quả ở Tiền Giang đạt 100 triệu đồng/ha/năm. Nếu so với trồng lúa, trồng cây ăn quả mang lại hiệu quả cao hơn nhiều lần. 

Anh Mười Đông ở xã Hoàn Long (Châu Thành, Tiền Giang), cho biết: “Tôi chỉ có khoảng 7.000m2 đất trồng vú sữa Lò Rèn vụ thu hoạch vừa qua, mặc dù “rớt” giá nhưng vẫn lãi được trên 70 triệu đồng. Mặc dù vú sữa mỗi năm chỉ có một vụ, nhưng với mức thu nhập này thì vẫn là cây mang lại hiệu quả”.

Khách mua trái cây tại Lễ hội trái cây Nam bộ 2012.  Ảnh: Phương Vy - TTXVN.

Mặc dù có lợi thế rất lớn về diện tích và sản lượng, nhưng cây ăn quả vùng ĐBSCL nói chung và Tiền Giang nói riêng vẫn thật sự chưa phát huy được giá trị để có sức cạnh tranh trên thị trường thế giới. Ngoài một vài loại cây ăn quả thời gian qua có được thị trường xuất khẩu như bưởi da xanh, vú sữa Lò Rèn, xoài cát Hòa Lộc, chôm chôm... thì nhiều loại cây khác chỉ tiêu thụ nội địa. 

Do trùng lắp mùa vụ nên điệp khúc “được mùa, rớt giá” hay “thất mùa, trúng giá” cứ “gắn bó” với người nông dân, ngay cả mặt hàng trái cây có thị trường xuất khẩu được như vú sữa: Đầu vụ có lúc lên gần 120.000 đồng/kg, nhưng khi thu hoạch rộ thì giá tụt xuống chỉ còn trên dưới 10.000 đồng/kg. Hay trái thanh long, có thời điểm giá vượt lên 15.000 - 20.000 đồng/kg, nhưng có lúc sụt xuống còn 3.000 - 4.000 đồng/kg. Theo ông Nguyễn Văn Ngàn –Chủ nhiệm Hợp tác xã vú sữa Lò Rèn (Châu Thành-Tiền Giang), chỉ có xuất khẩu được thì mới giữ giá cao và ổn định.

Theo đánh giá của các nhà khoa học, diện tích cây ăn quả của khu vực ĐBSCL khá lớn, nhưng sản xuất manh mún, chất lượng trái cây chưa đồng đều; các mô hình thực hành nông nghiệp tốt như Global GAP, Viet GAP chưa được người dân quan tâm ứng dụng hoặc triển khai rộng rãi. Bên cạnh đó, “lối thoát” cho sản phẩm hiện nay chủ yếu vẫn là tiêu thụ trong nước, chưa tìm được chỗ đứng trên thị trường thế giới. Chẳng hạn, chỉ riêng mặt hàng bưởi Năm Roi, sản lượng trung bình là 250 tấn/năm nhưng đa phần chỉ sản xuất tiêu thụ trong nước, còn tỷ lệ bưởi xuất khẩu chỉ khoảng 20% trên tổng sản lượng. 

Tiến sĩ Võ Mai – Phó Chủ tịch Hội Làm vườn Việt Nam, nhận xét: "Bây giờ cơ chế thị trường mở cửa. Trái cây của người ta tràn vô nước mình và trái cây mình ra nước người ta là chuyện bình thường. Nhưng mà sản xuất trái cây của mình kém chất lượng quá nên không cạnh tranh được để trái cây ngoại chiếm lĩnh thị trường”. TS Nguyễn Minh Châu cho rằng: “Những đặc sản của chúng ta chưa thể xuất khẩu nhiều do chưa có số lượng lớn (không có vùng chuyên canh), chưa được đóng gói đẹp và chưa được tiếp thị nhiều trên thế giới như Thái Lan, do vậy mà không thể cạnh tranh với trái cây nhiệt đới của Thái Lan. 

Điều này cũng dễ hiểu vì họ đã bắt đầu chú ý phát triển cây ăn trái trước chúng ta, chúng ta chỉ mới chú ý chừng 20 năm trở lại đây với sự đánh dấu bằng việc thành lập hai viện nghiên cứu, ở Mỹ Tho và Gia Lâm. Ngoài ra, sự liên kết ở Việt Nam cũng không có nên rất khó đưa tiến bộ khoa học vào sản xuất như ở các nước khác”.

Cần có sự liên kết, hỗ trợ

Để nâng tầm giá trị của cây ăn quả vùng Nam bộ, theo TS Nguyễn Minh Châu thì cần phải có sự quy hoạch lại theo hướng liên kết vùng. Ông cho rằng, thực chất quy hoạch vùng cây ăn quả tập trung ở Nam bộ đã có từ năm 1998, nhưng từ đó đến nay quy hoạch chỉ nằm trên giấy. “Để phát triển vùng cây ăn quả tập trung, Nhà nước phải có quy hoạch, sau đó phải ra chính sách hỗ trợ vùng sản xuất tập trung và phải chỉ định người chịu trách nhiệm xây dựng vùng tập trung”. 

Còn theo Phân Viện quy hoạch và thiết kế nông nghiệp miền Nam, muốn làm quy hoạch cây ăn quả thì phải làm đến từng nông hộ, như vậy mới có thể quản lý bằng truy xuất nguồn gốc sản xuất phục vụ xuất khẩu.

Niềm vui được mùa của ông Nguyễn Văn Danh (xã Hưng Khánh Trung B, huyện Chợ Lách). Ảnh: Mạnh Linh-TTXVN

TS Võ Mai cho rằng, Bộ NN&PTNT phải phối hợp với Bộ Công Thương, Hiệp hội Rau quả Việt Nam nghiên cứu kỹ thị trường, cung cầu của từng loại trái chủ lực của các quốc gia xuất khẩu lớn, trên cơ sở đó mới có căn cứ để quy hoạch trái cây theo thế mạnh của mình. “Quy hoạch cũng phải gắn với chính sách đặc biệt để hình thành các doanh nghiệp (DN) trái cây đủ lớn, đủ mạnh, đủ “tầm” thương hiệu để đưa trái cây ra với thế giới”. 

Riêng ông Phạm Văn Dư - Phó Cục trưởng Cục Trồng trọt phụ trách phía Nam – Bộ NN&PTNT, cho rằng cũng cần chú trọng cách xây dựng các kênh tiêu thụ sản phẩm trực tiếp từ cơ sở sản xuất đến các chợ, hệ thống siêu thị có uy tín ở các đô thị lớn trên cả nước. Ngoài ra, việc thành lập các DN, hợp tác xã tiêu thụ trái cây sẽ làm cầu nối giữa nhà vườn và các công ty xuất nhập khẩu; đồng thời xúc tiến nhanh việc xây dựng, đăng ký và khai thác thương hiệu; tiến tới khuyến khích và hỗ trợ hội viên và các DN trong ngành trái cây đăng ký bảo hộ tên giống và các DN xuất khẩu trái cây đăng ký thương hiệu ở các thị trường chính.

Theo khảo sát của Phân Viện quy hoạch và thiết kế nông nghiệp miền Nam, hiện ở ĐBSCL mỗi tỉnh chỉ có một vài cơ sở chế biến đóng gói nên gây không ít khó khăn cho sản phẩm khi muốn vận chuyển đi xa. Vì thế, cơ quan này đề nghị Bộ NN&PTNT cần có chính sách hỗ trợ DN, thương lái để họ đầu tư những cơ sở chế biến, đóng gói sản phẩm, giúp ngành thu mua, bảo quản sau thu hoạch phát triển song song với phần quy hoạch vùng cây ăn trái tập trung mà các tỉnh Nam bộ đang tiến hành.

Ngoài ra, theo đánh giá của các chuyên gia, mức độ liên kết từ trồng, chế biến và xuất khẩu trái cây giữa nhà nước, nhà DN, nhà khoa học và nhà vườn ở Việt Nam nói chung và vùng Nam bộ nói riêng chưa chặt chẽ. Chính vì thế, để nâng cao giá trị trái cây, giữa 4 nhà này phải có sự liên kết chặt chẽ. Trong đó, Nhà nước giữ vai trò "đầu tàu" trong việc quy hoạch vùng trồng cây ăn trái, là cầu nối giữa các nhà còn lại trong việc trợ vốn, chuyển giao kỹ thuật, xây dựng thương hiệu, bao tiêu sản phẩm.

Đẩy mạnh ứng dụng GAP

Mặc dù từ năm 2009, Bộ NN&PTNT đã có chỉ thị số 4136/CT-BNN-TT về phát động phong trào thi đua áp dụng Thực hành nông nghiệp tốt (VietGAP) nhưng vẫn còn ít nông dân thực hiện. Theo TS Nguyễn Minh Châu, việc ứng dụng GAP vào sản xuất là một cách để dần nâng cao chất lượng sản phẩm, hướng đến sản phẩm sạch, an toàn và từ đó mới có thể đưa trái cây của Việt Nam ra thị trường thế giới. 

Theo ông, việc nhà vườn hiện nay ít quan tâm đến việc thực hiện các mô hình GAP trong sản xuất là do không có kinh phí để tái chứng nhận và do giá bán rau quả đã được chứng nhận chưa cao hơn giá bán của những sản phẩm không được chứng nhận. “Theo tôi, hai nguyên nhân này có thể khắc phục được, nếu có sự quan tâm hơn của chính quyền và DN địa phương nơi có mô hình cần được tái chứng nhận. Chi phí hỗ trợ để mô hình GAP được tái chứng nhận không lớn, chỉ khoảng 40 triệu đồng, nếu là tiêu chuẩn VietGAP. Còn giá bán sản phẩm GAP chưa cao hơn, nếu DN thu mua quan tâm đến việc ưu tiên chọn những nơi đạt tiêu chuẩn GAP thì nhà vườn sẽ phấn khởi”.

Theo TS Nguyễn Minh Châu, ứng dụng GAP vào quy trình sản xuất trước nhất có lợi cho người nông dân, bởi họ sẽ được an toàn nhờ biết loại thuốc bảo vệ thực vật nào là được phép sử dụng, có lợi cho môi trường sống khi họ không còn vứt bỏ vỏ chai thuốc bừa bãi sau khi sử dụng hết như trước đây. Còn đối với người tiêu dùng, sẽ mạnh dạn ăn rau quả mà không phải lo lắng có an toàn hay không. Đối với việc xuất khẩu, nếu không được chứng nhận đã đạt tiêu chuẩn GAP thì không được Cục Bảo vệ thực vật và đại diện nước nhập khẩu cấp mã CODE hay “visa” cho nhập khẩu vào nước họ. 

“Viện sẽ tiếp tục xây dựng mô hình sản xuất GAP, nghiên cứu tạo giống mới với chất lượng cao hơn cho cam, quýt, bưởi, thanh long và kĩ thuật sản xuất trái cây an toàn, vệ sinh thực phẩm và nhiều sản phẩm chế biến nữa nếu được Nhà nước quan tâm cấp tiền cho các nghiên cứu về lĩnh vực này. Viện chúng tôi cũng mong ước Nhà nước sẽ cải thiện mối liên kết lỏng lẻo hiện nay, nếu có sự cải thiện này, chắc chắn Viện chúng tôi sẽ có nhiều cơ hội hơn trong việc tuyên truyền các tiến bộ mới cho bên khuyến nông và cho nhà vườn” - TS Nguyễn Minh Châu khẳng định.

Minh Thuyết
Nguồn:baotintuc.vn