Lộc của làng

Người khai mở

Từ thưở còn lẫm chẫm biết đi tôi đã lưu giữ hình ảnh con hươu sao của nhà ông Võ Trị. Nhà ông Trị cách nhà tôi khoảng 3km, thuộc xóm 6 dưới chân rú Nầm của xã Sơn Thủy (huyện Hương Sơn).

Mỗi năm, cứ đến vào tiết tháng tám trời lại đổ mưa sầm sầm. Lụt tới. Nước trắng bờ trắng bãi, khi mọi người tất tả lo chạy lụt thì ông Trị vẫn bình chân như vại vì nhà ông đã dồn tâm dồn sức suốt hàng chục năm để huy động toàn người trong gia đình đắp xây nền nhà nên năm lũ to nhất cũng chỉ mấp mé sân.

Chuyện ông Trị trị lụt nghe đã ghê nhưng chuyện ông là người đầu tiên đưa hươu về nuôi khiến dân cả làng bái phục. Tôi nghe bố tôi và mấy cụ ở Tàu Sơn kể: Ngày xưa ở làng cũng có một vài người đi săn và bẫy được hươu nhưng do chưa biết cách chăm sóc và thuần dưỡng nên hươu không sống được.

Vài gia đình khác lại làm chuồng dối để hươu rướn nhảy ra khỏi chuồng và chạy ra đồng. Cả làng ùa ra đuổi và dùng mác nhọn phóng vào để không nuôi được thì... thịt.

Tất cả những chuyện ấy ông Trị là người mắt thấy tai nghe nhưng ông vẫn nung nấu nghề nuôi hươu. Rồi ông tìm ra cách nuôi hươu của riêng mình để đến thập kỷ sau mọi người vẫn phải học tập kinh nghiệm.

Nuôi hươu ngày ấy không phải dễ như bây giờ bởi lúc đó một con hươu giá trị tương đương 2 ngôi nhà ba gian bằng lim, mít. Mà giống hươu phải mua tận làng Quát (xã Sơn Giang hiện nay). Người ta sợ nhất là hươu chết thì cả nhà cũng sạt nghiệp theo. Ông Trị nuôi hươu không vay ngân hàng và cũng chẳng ký nợ nần ai.

Buổi đầu ông lập vườn cau đưa cau xuống chợ Bè chợ Thượng bán. Có vốn, ông năng nổ hơn bằng việc gom cau khô ở quê đưa bán cho các tư thương kiếm thêm lãi. Ông nuôi lợn tăng đàn, nuôi trâu thêm nghé. Đấy là cuộc hành trình của một “nông dân miền đồi cận thủy” từ năm 1960.

Chẳng hiểu ông học được sách nào chứ cái chuồng hươu của ông làm rất kiên cố, mùa hè thì mát mùa đông thì ấm. Chuồng được ngăn làm hai ô hình chữ nhật bằng gỗ tốt. Xây cái nền chuồng để hươu tránh được lũ, gia đình ông Trị đã dành trọn cả ba mùa nam nắng để đắp tôn cao nền.

Trong gia đình ông đã ban hành một quy chế khá nghiêm ngặt về vệ sinh chuồng trại cho hươu, kiểm tra thức ăn mỗi ngày. Từ ngày nhà nuôi hươu, vườn bỗng dưng đậm đặc thêm màu của các loại lá mít, lá núc nác, lá sung, rau khoai lang... Những loài lá ấy là thứ khoái khẩu của hươu.

Con hươu ở rừng hay ở nhà thì bản tính đều rất thích ăn loại cây mới nẩy lá chồi tươi, đặc biệt là loại cây có mủ. Hươu nhà ông Trị nuôi chẳng mấy khi ốm đau bệnh tật bởi vì tính cẩn trọng của ông. Hươu là động vật rất sợ tiếng động lớn, thành thử kể cả khách đến thăm chuồng cũng phải nhón chân rất nhẹ.

Hươu đã không phụ lòng công sức chăm bẵm của gia đình ông Trị. Thế nên tiếng ông Võ Trị nuôi hươu dần dần lan rộng trên địa bàn huyện Hương Sơn. Bắt đầu từ một con hươu đực, sau mấy năm ông Trị đã có vốn để nuôi thêm hươu cái. Cứ thế trong chuồng ông năm nào cũng có “hai cặp vợ chồng hươu”. Mỗi năm xuất chuồng hai con.

Nhung hươu và hươu giống mỗi năm ông thu lãi tính ra làm được 4-5 ngôi nhà ba gian gỗ mít. Những người nuôi hươu như ông Võ Trị hồi đó cả huyện Hương Sơn đếm đi đếm lại chỉ vài chục gia đình. Người nuôi hươu được Nhà nước ưu đãi đặc biệt. Bán nhung và hươu giống cho Nhà nước, Nhà nước cấp sổ gạo cho người nuôi hươu. Mỗi con hươu được cấp 13 kg gạo mỗi tháng.

Riêng ông Võ Trị được xã Sơn Thủy bầu là phụ lão hai giỏi, bằng khen của huyện của tỉnh dán đầy nhà với thành tích có công đóng góp nguồn dược liệu quý cho Nhà nước.

Thoát nghèo nhờ hươu

Tháng 5 vừa rồi, nhân chuyến thăm bà ngoại tôi quyết định đến nhà anh Đạng, người được dân làng ở đây cho hay là sung túc lên từ nghèo khó trong mùa nhung, hươu rớt giá.

Người dân thoát nghèo nhờ nuôi hươu .

Thật bất ngờ, đồi Cơn Ngát, chỗ mà chúng tôi thường tụ tập chăn bò hái sim ngày xưa bây giờ trở thành khu đồi mỡ màng cây trái. Đồi rộng trên hai héc ta. Anh Đạng bảo: “Cả khu này là vườn mình đấy. Không cần nói gì chú cũng hiểu đồi trọc hóa thành rừng xanh có lẽ mồ hôi tích tụ lại cũng chứa được vài bể. Vào đây vừa tạo lập trại vừa để nuôi hươu”.

Anh Đạng tiếp: “Mình là thương binh nhưng đang còn sức để sản xuất. Mình nghĩ phải thay đổi cuộc sống bằng nghề chăn nuôi và làm vườn. Từ trước tới nay hươu là động vật quý. Ngày trước nhà giàu mới có tiền nuôi hươu, bây giờ gia đình nào cũng có thể nuôi được. Riêng mình nhờ lúc hươu xuống giá mới chớp thời cơ để nhân giống”.

Sau khi thưởng thức hoa quả trong vườn, anh Đạng mời tôi ra thăm đàn hươu. Anh Đạng gọi hươu: “Lộc ! Lộc!”, nó đứng im ngơ ngác nhìn khách, chủ. Anh Đạng đưa bàn tay gãi gãi vào đầu nó và nói: “Tiền thuốc men lúc đau ốm nằm viện, tiền con cái học hành rồi sửa chữa nhà cửa nhờ vào mấy chú lộc này đây”.

Tôi đi theo anh suốt gần hai tiếng đồng hồ, quanh khu trang trại.

Anh Đạng bảo: “Nuôi hươu phải học được cách nuôi của cha ông mình. Hươu càng ăn nhiều lá và cỏ non thì lộc càng tốt. Hươu cái khi sinh nở cho ăn thêm cháo ngô, cháo gạo nếp”.

Con hươu không khó tính như nhiều người tưởng, nó không ngốn thức ăn nhiều như trâu bò nên ai cũng có thể chiều được. Mỗi mùa cắt lộc, một cặp nhung bán ra từ 3 đến 4 triệu đồng, tính ra với 10 con hươu, gia đình anh Đạng thu nhập mỗi năm 30 triệu - 40 triệu đồng.

Người làng ở đây cho biết, nếu ai cũng siêng năng và có kế hoạch làm ăn như ông thương binh này thì sớm muộn cũng trở thành người giàu.

Ngoài việc lập vành đai xanh vùng đồi, anh Đoàn Đạng còn khai khẩn thêm những vạt đất hoang dưới chân đồi để trồng thêm cỏ mật. Mỗi ngày chị Minh, vợ anh Đạng đưa liềm xuống là đã đủ cả bốn gánh cỏ đầy.

Một điều đặc biệt là anh Đạng và những người nuôi hươu làng này là không bao giờ cho hươu ăn thức ăn gia súc được chế biến từ nhà máy. Theo họ, loài hươu tuy được thuần dưỡng trong chuồng nhưng nguồn thức ăn càng tự nhiên bao nhiêu thì hươu không những tăng thêm tuổi thọ mà nhung hươu càng được khách hàng ưa chuộng bấy nhiêu .

Lộc của làng

Ai đến xã Sơn Thủy cũng đều thấy nghề nuôi hươu ở đây cực thịnh đến bất ngờ. Từ xóm trong, xóm ngoài, đội sản xuất nào cũng có gia đình nuôi hươu.

Khác hẳn với ngày xưa, hình thức nuôi không theo kiểu “liên gia, liên hộ” nữa. Có nhà cha nuôi hươu, con trai nuôi hươu và con rể cũng nuôi hươu. Nhưng vốn ai rành mạch người nấy.Tìm hiểu ra ai cũng tự chủ được trong kinh doanh bởi sự chung chạ thường hay phát sinh mâu thuẫn.

Nuôi hươu ở xã Sơn Thủy này nhiều gia đình có đủ điều kiện thuận lợi: Người con đi lao động xuất khẩu nước ngoài về cho gia đình vài ba chục triệu thế là gây giống được cả một đàn hươu. Người nghèo muốn nuôi cũng không nan giải lắm bởi có “bà đỡ” ngân hàng hay quỹ “xóa đói giảm nghèo” trợ giúp.

Với mức giá chưa quá 10 triệu đồng một con. hộ nghèo vẫn có cơ may nuôi hươu. Trước đây hươu trở dạ đau bụng hoặc gặp sự cố gì đó hay chết thì bây giờ hươu đau đã có bác sĩ thú ý đến chữa bệnh tại nhà nên các gia đình an tâm.

Tôi đặt câu hỏi với đứa cháu ngoại: Hươu giống và nhung có dễ tiêu thụ không sao mà người ta đua nhau nuôi hươu nhiều thế? - nó bảo: “Thú thật với cậu, xã Sơn Thủy là “Thánh địa” của hươu sao, nhung hươu và giống hươu đều rẻ chất lượng lại cao. Hươu ở nhiều địa phương họ chỉ cho ăn độc nhất cỏ hoặc ngô gạo thì lộc sẽ không tốt bằng hươu ở đây được ăn đủ các loại lá cây có mủ trắng. Những thứ cây có mủ ấy chỉ có đất ni mới nhiều”.

Đứa cháu dứt lời thì anh Trần Quang bước vào góp thêm chuyện nuôi hươu. Quang năm nay mới ngoài ba mươi tuổi, ngày trước bố mẹ anh vào diện nghèo nhất làng. Bây giờ Quang thuộc diện thanh niên nông thôn làm ăn năng động nhất.

Anh lập nghiệp được nhờ đức tính siêng năng cần mẫn và sự mát tay nuôi lợn, nuôi gà. Có vốn nhỏ từ nguồn chăn nuôi này Quang nuôi trâu rồi tiến lên bước nữa nuôi hươu. Quang cho biết: Tuy mỗi năm hươu chỉ đẻ một con nhưng một con hươu bán ra mua gạo ăn no cả năm.

Dầu bận mấy thì bận cứ đến tiết cuối xuân đầu hạ, tôi lại tranh thủ về quê, bởi đó là mùa cắt lộc nhung. Mùa cắt lộc vui như hội. Để chuẩn bị cho việc cắt nhung, chủ nhà mượn mươi thanh nhiên trai tráng và chuẩn bị sẵn vài lít rượu ngon. Nhiều khách lạ ở Hà Nội, Sài Gòn tới mua nhung tươi đã nhiều lần cụng ly và nhâm nhi cùng chủ.

Người làng tôi nằm dưới lũy tre xanh không ai tới cho bổng lộc chỉ có lấy lộc từ con hươu mà mình thủy chung với nó để đứng lên vượt khó và làm giàu.