Cấu trúc ngành lúa gạo: Cần hỗ trợ doanh nghiệp tư nhân và nông dân nhiều hơn

Hiện nay, do được hưởng nhiều chính sách hỗ trợ và trợ cấp khác nhau từ ngân sách Nhà nước nên ngành lúa gạo Việt Nam đang có khuynh hướng sản xuất thừa nhóm sản phẩm có chất lượng trung bình và thấp, xuất khẩu với giá thấp. – Đó là kết quả nghiên cứu “Cấu trúc ngành lúa gạo và lợi ích của người sản xuất nhỏ Việt Nam” do Liên minh Nông nghiệp vừa công bố trong Hội thảo chia sẻ kết quả nghiên cứu “Cấu trúc ngành lúa gạo và lợi ích của người sản xuất nhỏ”, tổ chức ngày 21-10, tại Hà Nội.

Thực tế, so với một số nước có tỷ lệ xuất khẩu gạo cao như Thái-lan, gạo Việt Nam xuất khẩu thường có giá thấp hơn rất nhiều. Thí dụ, cùng là gạo hạt dài chất lượng cao, nhưng của Thái-lan, vào tháng 7-2012, có giá bán 592USD/tấn, trong khi của Việt Nam chỉ có 415 USD/tấn. Tương tự, gạo thơm Hom Mali của Thái-lan có giá 1.025USD/tấn, còn gạo thơm của Việt Nam 5% tấm chỉ có giá 625 USD/tấn.

Theo TS Nguyễn Đức Thành, Giám đốc Viện nghiên cứu Kinh tế và chính sách (VEPR), Trưởng nhóm nghiên cứu lúa gạo của Liên minh Nông nghiệp, với tình trạng này, thực chất, người đóng thuế Việt Nam đang trợ cấp cho người tiêu dùng nước ngoài đối với gạo Việt Nam”.

Tại hội thảo, nhiều đại biểu cũng cho rằng, các chính sách hỗ trợ từ ngân sách Nhà nước đang đem lại lợi nhuận cho các doanh nghiệp thu mua và xuất khẩu nhiều hơn, thay vì mục tiêu ban đầu là tăng tính cạnh tranh của ngành nông nghiệp và hỗ trợ nông dân.

Các thí dụ được đưa ra để chứng minh cho nhận định trên, như chính sách quy định giá sàn thu mua lúa không đem lại lợi ích lớn hơn cho nông dân, mà còn vô tình cản trở người nông dân chuyển dịch sang trồng các giống lúa chất lượng cao. Chính sách cho doanh nghiệp vay vốn ưu đãi để thu mua tạm trữ chưa chứng minh được hiệu quả rõ rệt trong việc bình ổn thị trường và hỗ trợ người nông dân yếu thế. Hay những quy định về điều kiện xuất khẩu gạo hiện nay (Nghị đinh 109), vô hình trung đã ngăn cản một bộ phận doanh nghiệp với sản phẩm gạo đặc thù (sản lượng ít, nhưng lợi nhuận và tính cạnh tranh rất cao) tham gia vào thị trường, triệt tiêu tính đa dạng của hàng xuất khẩu Việt Nam.

TS Đào Thế Anh, Phó Viện trưởng Viện Cây lương thực – Cây thực phẩm, cho rằng: Các doanh nghiệp nhà nước hiện đang hưởng ưu đãi nhiều nhất, nhưng hiệu quả kém. Do đó, cần giảm vai trò của doanh nghiệp nhà nước, thay vào đó là khuyến khích và thúc đẩy tăng vai trò của doanh nghiệp tư nhân.

Từ những thực trạng trên, TS Nguyễn Đức Thành đề xuất: Cần tính đủ phần trợ cấp vào giá gạo xuất khẩu để phản ánh đúng chi phí sản xuất và bảo đảm quyền lợi của người dân. Xuất khẩu chú trọng vào tăng giá thay vì sản lượng mới tạo động lực cho doanh nghiệp và người nông dân chủ động đầu tư, thay đổi công nghệ, lựa chọn giống lúa thuần chủng, chất lượng cao, làm tăng tính cạnh tranh và tạo dựng thương hiệu cho ngành lúa gạo Việt Nam.